دریای اندیشه

بی توجهی

 به کودکان کار تولید مجرمان فردا

کودکانی که تحت عنوان کودکان کار از گلفروشی گرفته تا پاک‌کردن شیشه‌های اتومبیل و زباله‌گردی بر سر چهارراه‌ها و میادین بندرعباس دیده می‌شوند ،این کودکان به ویژه دختران در معرض آسیب‌های مجرمانه قرار دارند.

اختصاصی دریای اندیشه ـ علی ستاری  

مشاغل نامناسبی که امروز بر سر چهارراه‌ها و برخی از میادین بندرعباس از گلفروشی تا پاک‌کردن شیشه‌های اتومبیل تا گدایی و زباله‌گردی و جمع‌آوری ضایعات در پس و پیش شهر دیده می‌شود و نکته در منافات با عدالت اجتماعی این است که این کودکان حق دارند همچون بقیه هم‌سن و سالانشان دغدغه‌های زیبای کودکی را در سر بپرورانند و با همبازی های خود وقت بگذارند اما مجبور هستند به هر دلیلی اوقاتی را که باید صرف کودکی‌کردن، تفریح و بازی کنند را صرف کاری کنند که بعضا هیچ سود عایدی هم برای خودشان ندارد، در شهر بندرعباس کودکانی با یک ترازوی دیجیتال در گرمای هوا برای کسب مبلغی ناچیز در معابر می‌نشینند هم کم نیستند و این امر به ویژه دختران را در معرض آسیب‌های بسیاری قرار می‌دهد.

به گزارش اختصاصی روزنامه دریای اندیشه؛ کار و کارآفرینی در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما از جایگاه رفیع و ویژه‌ای برخوردار است به طوری که همواره این امر در روایات اسلامی مورد تاکید و سفارش واقع شده به طوری که در روايتی پیامبر گرامی اسلام تصریح شده است که عبادت 10 جز است که 9 جز آن در کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است از این رو به هیچ عنوان نمی‌توانیم این امر مبارک خارج از کرامات انسانی بدانیم اما چه در بیان روایات و چه در قوانین مصوب و ابلاغی دستورالعمل‌هایی برای رعایت حق و حقوق کارگران وضع شده است.

ما ایرانی‌ها همواره انسان‌های کوشایی در حوزه کار و کارآفرینی و کارآموزی بوده‌ایم و این امر دارای جایگاه رفیعی در فرهنگ ما بوده است به شکلی کودکان ایران در دهه‌های گذشته از هر نوع اوقاف فراغتی برای آموختن کسب و پیشه استفاده می‌کردند و از این طریق آینده شغلی خود را نیز به نوعی تضمین می‌کردند که امری کاملا پسندیده بود و در قالب استاد و شاگردی اتفاق می‌افتاد اما طی سال‌های اخیر پدیده‌های جدیدی در حوزه کاری کودکان با سنین پایین پا به عرصه وجود در ایران گذاشته است که به هیچ عنوان زیبنده ایران اسلامی نیست و آن هم گسترش مشاغل کاذب در سنین پایین با عنوان کودکان کار بوده است. 

کودکان کار براساس دو فاکتور به نوع کار و حداقل سن مناسب برای آن کار در کشورهای مختلف مورد تعریف قرار می‌گیرند و عموماً به کسانی این عنوان اطلاق می‌شود که مشغول به فعالیتی باشد که برای سلامت فیزیکی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و شخصیتی کودک مضر باشد، و با تحصیل کودک تداخل پیدا کند،‌قرارداد شماره ۱۳۸ سازمان بین‌المللی کار برای مشاغل مختلف یک حداقل سن را تعیین کرده که اگر کودکی که سنش پایین‌تر از این سن است مشغول به فعالیت در آن شغل باشد، آن کودک یک کودک کار در نظر گرفته می‌شود، این سنین عبارتند از: ۱۸ سال برای مشاغل پر خطر (مشاغلی که سلامت جسمی، روانی یا اخلاقی کودک را به خطر می‌اندازند)، ۱۳–۱۵ سال برای مشاغل سبک (مشاغلی که سلامت و امنیت کودک را تهدید نمی‌کنند و کودک را از تحصیل بازنمی‌دارند)، البته سن ۱۲-۱۴ سال ممکن است که تحت شرایط خاصی در کشوهای فقیر پذیرفتنی باشد بنابراین اگر ما نگاهی به جامعه خود بیاندازیم کودکان کار بسیاری را خواهیم دید که به فعالیت‌های مختلف مشغول هستند اما نگرانی اصلی ما از کودکانی است که نوع اشتغالشان به نحوی است که بر شخصیت‌شان تاثیر منفی دارد و با سرعت بسیاری آن‌ها را به سمت آسیب‌های اجتماعی و بزهکاری حرکت می‌دهد، مشاغل نامناسبی که امروز بر سر چهارراه‌ها و برخی از میادین بندرعباس از گلفروشی تا پاک‌کردن شیشه‌های اتومبیل تا گدایی و زباله‌گردی و جمع‌آوری ضایعات در پس و پیش شهر دیده می‌شود و نکته در منافات با عدالت اجتماعی این است که این کودکان حق دارند همچون بقیه هم‌سن و سالانشان دغدغه‌های زیبای کودکی را در سر بپرورانند و با همبازی های خود وقت بگذارند اما مجبور هستند به هر دلیلی اوقاتی را که باید صرف کودکی‌کردن، تفریح و بازی کنند را صرف کاری کنند که بعضا هیچ سود عایدی هم برای خودشان ندارد، در شهر بندرعباس کودکانی با یک ترازوی دیجیتال در گرمای هوا برای کسب مبلغی ناچیز در معابر می‌نشینند هم کمک نیستند و این امر به ویژه دختران را در معرض آسیب‌های بسیاری قرار می‌دهد. 

بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانه ۲۵۰ میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله در جهان محروم از کودکی می‌شوند. طبق این آمار ۱۲۰ میلیون نفر از آن‌ها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند. ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۲ درصد در آفریقا و ۷ درصد در آمریکای لاتین زندگی می‌کنند. قاچاق انسان از راه‌های عمده وارد کردن این کودکان به بازار است. به جز کارگری برده‌وار، روسپی‌گری و فروش اعضای بدن کودکان، از دیگر سرنوشت‌های کودکان قاچاق است. 

بر اساس اعلام معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۰ هزار کودک خیابانی در کشور وجود داشتند که البته آمار دقیقی از کودکانی هم که در کارگاه‌ها کار می‌کردند در دست نبود، بنابراین می‌توان گفت که تعداد کودکان کار در ایران بیش از این آمارها است و عدم رسیدگی به آن‌ها می‌تواند در آینده مشکلات عدیده‌ای را برای جامعه ایجاد کند چرا که این کودکان مخصوصا آن‌هایی که خیابان را به عنوان محل کسب خود انتخاب کرده‌آن هیچ تضمینی وجود ندارد که وقتی بزرگ شدن هم همین کارها را ادامه دهند بلکه به احتمال زیاد باندهایی که این کودکان در این سنین به کارهای خیابانی سوق داده است زمانی که بزرگ شوند آن‌ها به کارهای خطرناک تر و مجرمانه هدایت خواهد کرد .

ماده ۷۹ قانون کار در ایران به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال را ممنوع کرده است و کارفرمایی که افراد کمتر از ۱۵ سال را به کار بگمارند مستوجب مجازات می‌داند، حال با توجه به اینکه ماده ۸۳ قانون کار در رابطه با کارهایی که برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‌آور است حداقل سن را به ۱۸ سال افزایش داده است حال با این تفاسیر قطع به یقین کودکانی که ما در خیابان‌ها می‌بینیم به طریق اولی در معرض خطرات جانی و اخلاقی قرار دارند و باید دولت و مجلس فکری برای ساماندهی آن‌ها انجام دهد البته از سال‌های پیشین این امر در دستورکار دستگاه‌های مسئول بوده است اما به نظر می‌رسد این امر جوابگوی این معضل نیست چرا که بسیاری از این کودکان به خود «کار» نیاز دارند نه به اسکان و ... که ممکن است بهزیستی در اختیارشان قرار دهد بنابراین یک الزام برای حل این مشکل این است که کودکان کار به چندین دسته تقسیم شوند، آن‌هایی که به اجبار پدر و مادر یا برای منفعت‌طلبی افراد خاص مجبور به کار کردن هستند بر اساس همین نوعی که هم اکنون ساماندهی می‌شوند ساماندهی شوند و آن‌هایی که بر اساس شرایط اقتصادی خانوادگی و فقر مجبور به کار هستند تا بتوانند بنیان خانواده خود را حفظ کنند نیز با حفظ کرامت انسانی یا به نهادهای حمایتی برای تحت پوشش قرار داده شدن خانواده‌شان معرفی شوند و یا اینکه در خور شان آن‌ها محیط‌های برای اشتغال کودکان با کارهایی که به سلامت جسمی، روانی و اخلاقی آن‌ها آسیب نمی‌زند تعریف شود تا به جای کارهای خیابانی در اماکن تعریف شده به کسب بپردازند موضوعی که با مدیریت صحیح می‌تواند آینده تحصیلی و شغلی این کودکان را تضمین کند و جلوی کشیده شدن آن‌ها به امور مجرمانه را بگیرد.