به قلم:علی ستاری
طرح پزشک خانواده از مراجعه خودسرانه مردم به متخصصین جلوگیری می کند و خدمات گیری مردم در این بستر منجر به افزایش سرعت درمان و کاهش هزینه های سلامت محور می شود.
به گزارش اختصاصی دریای اندیشه، پزشک خانواده و نظام ارجاع، دو رکن اساسی در مدل‌های نوین ارائه خدمات سلامت‌اند. هدف کلی آن‌ها افزایش دسترسی، کارایی، عدالت و کیفیت در نظام سلامت است. پزشک خانواده به عنوان نقطه شروع مراقبت‌های اولیه، مراقبت‌های جامع و مستمر را فراهم می‌آورد؛ نظام ارجاع، مسیری را تنظیم می‌کند تا بیماران در زمان مناسب به سطح تخصصی مراجعه کنند، منابع بهینه مصرف شوند و بار اضافی بر مراکز تخصصی یا بیمارستان‌ها کاهش یابد.
پزشک خانواده، پزشک عمومی یا متخصصی است که مراقبت‌های اولیه را برای افراد تحت پوشش ارائه می‌کند و وظایف آن شامل پیشگیری (واکسیناسیون، مراقبت‌های بهداشتی عمومی)، مدیریت بیماری‌های مزمن، مراقبت از سالمندان، سلامت روان پایه، مشاوره و هدایت به سطوح تخصصی است که باید رابطه بلندمدت (longitudinal) با بیمار داشته باشد؛ زندگی خانوادگی، سبک زندگی، مسائل اجتماعی-اقتصادی و سلامت روانی او را در نظر بگیرد.
نظام ارجاع (Referral System) نیزمکانیسمی برای هدایت بیماران از سطح اولیه به سطح تخصصی به حسب نیاز است با شرط اینکه پزشک خانواده ابتدا بیمار را ارزیابی کرده باشد.
این شبکه شامل ارجاع رسمی، پیگیری و پاسخگویی بین سطوح است و اهداف آن جلوگیری از اتلاف منابع، تسهیل دسترسی به خدمات مناسب، کاهش هزینه‌ها، افزایش کارایی و بهبود نتایج سلامت می باشد.
سطوح خدمات سلامت
خدمات در طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع در سطوح مختلفی انجام می شود که سطح یک و آن ابتدایی شامل مراقبت‌های اولیه، خدمات عمومی، پیگیری و پیشگیری است.
سطح دو خدمات بخش تخصصی سرپایی است که شامل بخش تخصصی، خدمات تخصصی در مطب یا کلینیک می شود و سطح سه خدمات نیز در سطح بیمارستان انجام می شود و شامل بخش‌هایی است که نیاز به امکانات پیشرفته، بستری، جراحی‌ها و مراقبت ویژه دارند.
فواید و مزایای این طرح نیز شامل افزایش کشف زودهنگام بیماری‌ها و مداخله پیشگیرانه، کاهش مراجعه بی‌رویه بیماران به متخصص و بیمارستان، بهبود کیفیت زندگی و رضایت بیماران، کنترل بهتر بیماری‌های مزمن، کاهش هزینه‌ها برای نظام سلامت و بیماران، افزایش عدالت در دسترسی به خدمات، بهبود هماهنگی بین خدمات سلامت و مدیریت بهینه منابع انسانی، مالی، تجهیزات است.
استان هرمزگان یکی از استان های موفق در اجرای طرح نظام ارجاع و پزشک خانواده بوده است؛ با وجود اینکه کمبودهایی در شبکه بهداشت و درمان استان هرمزگان به لحاظ نیروی انسانی وجود دارد اما دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان تلاش کرده است با هم افزایی ظرفیت های درمانی استان و استفاده از همه بسترها در بهترین حالت این طرح را اجرا کند و بتواند اتصالی منطقی و پایدار بین بیمار، پزشک و درمان ایجاد کند.
علی ای حال اگر پزشک خانواده و نظام ارجاع، به درستی طراحی و اجرا شوند، می‌توانند به بهبود شمول، عدالت و کارایی در نظام سلامت کمک شایانی کنند.
پزشک خانواده به‌عنوان پل ارتباطی میان مردم و نظام سلامت، نقشی اساسی در پیشگیری، مراقبت مستمر و عدالت در دسترسی به خدمات ایفا می‌کند.
یحیی میرزاده معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در گفتگو با خبرنگار دریای اندیشه با اشاره به اجرای مرحله‌ای طرح در هرمزگان گفت: با توسعه زیرساخت‌ها و آموزش تیم‌های سلامت، امروز بخش قابل توجهی از جمعیت استان، تمامی روستاها و شهرهای که با جمعیت زیر ۲۰هزار نفر هستند تحت پوشش پزشک خانواده قرار دارند.
از مراقبت پیوسته تا کاهش هزینه‌ها
به گفته رئیس مرکز بهداشت استان هرمزگان، پزشک خانواده مزایای متعددی دارد؛ از جمله ارتقای سلامت عمومی، پیشگیری و تشخیص زودهنگام بیماری‌ها، کاهش هزینه‌های درمانی، دسترسی عادلانه مردم به خدمات بهداشتی و تسهیل ارجاع به سطوح تخصصی درمان بدون اتلاف وقت. وی افزود: داشتن پزشک خانواده یعنی ارتباط مستمر و علمی با نظام سلامت؛ نه فقط در زمان بیماری، بلکه برای حفظ و ارتقاء سلامت در تمام مراحل زندگی.
پرونده الکترونیک تحولی در نظام سلامت
میرزاده ایجاد پرونده سلامت الکترونیک را یکی از ارکان اصلی طرح دانست و گفت: این پرونده امکان ثبت دقیق خدمات، تبادل اطلاعات بین سطوح مختلف و کاهش مراجعات غیرضروری را فراهم می‌کند. به این ترتیب، هم هزینه‌ها کاهش می‌یابد و هم خدمات به‌طور هدفمند ارائه می‌شود.
عدالت در دسترسی
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان با تأکید بر نگاه عدالت‌محور این برنامه گفت: پزشک خانواده در مناطق محروم و روستایی اولین خط تماس مردم با نظام سلامت است. به همین دلیل اولویت ما پوشش جمعیت‌های کم‌برخوردار است. رئیس مرکز بهداشت استان هرمزگان همچنین آموزش و توانمندسازی مداوم پزشکان، ماماها و مراقبین سلامت را از ضروریات موفقیت طرح دانست و افزود: تیم سلامت آگاه و مجهز، اعتماد مردم را جلب کرده و سلامت عمومی را ارتقا می‌دهد.
مشارکت مردم کلید موفقیت این طرح خواهد بود
میرزاده خاطرنشان کرد: اجرای این برنامه بدون همکاری مردم و سایر نهادها کامل نمی‌شود. آموزش و پرورش، شهرداری‌ها، شوراهای محلی، رسانه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد نقش پررنگی در فرهنگ‌سازی و افزایش سواد سلامت دارند.
نظام ارجاع شرط بهره‌مندی از خدمات رایگان
معاون بهداشتی دانشگاه درباره نظام ارجاع توضیح داد: در شهرها و روستاهای زیر ۲۰ هزار نفر، خدمات درمانی بیمارستانی تنها در صورت مراجعه از مسیر نظام ارجاع تحت پوشش بیمه و رایگان است؛ در غیر این صورت هزینه‌ها آزاد محاسبه می‌شود. وی افزود: نظام ارجاع با هدف ارتقای کیفیت خدمات، کاهش هزینه‌های غیرضروری و مدیریت منابع بهداشتی ایجاد شده است. مردم باید ابتدا به پزشک خانواده یا مرکز جامع سلامت مراجعه کنند تا در صورت نیاز، به سطوح تخصصی‌تر ارجاع شوند.
میرزاده در پایان تأکید کرد: از همه شهروندان می‌خواهیم با اعتماد به پزشک خانواده و استفاده از نظام ارجاع، سلامت خود و خانواده‌هایشان را تضمین کنند. اجرای این برنامه فرصتی ارزشمند برای ارتقای کیفیت خدمات سلامت و بهبود زندگی مردم هرمزگان است.
