به قلم:راضیه سالاری
به گزارش دریای اندیشه، روز جهانی سالمندان فرصتی ارزشمند برای توجه به جایگاه والای سالمندان در جامعه و بررسی مسائل و چالش‌های مرتبط با آنان است.در این روز که هر ساله در اول اکتبر برگزار می‌شود، نگاه‌ها به سمت بزرگ‌سالانی معطوف می‌شود که سال‌ها تجربه و حکمت را در خود جمع کرده‌اند و شایسته احترام و تکریم ویژه‌ای هستند.
این موضوع در فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد و اهمیت رسیدگی به سالمندان و خصوصاً والدین پیر، از توصیه‌های مهم قرآن و احادیث محسوب می‌شود. همزمان با این تجلیل، بحران پیری جمعیت به عنوان یکی از چالش‌های جدی اجتماعی و اقتصادی در ایران مطرح است که توجه ویژه مسئولان و خانواده‌ها را می‌طلبد.در فرهنگ اسلامی، سالمندان به عنوان نشانه‌ای از برکت و نعمت الهی شناخته می‌شوند.
قرآن کریم و احادیث معصومین بارها به اهمیت احترام به والدین و سالمندان اشاره کرده‌اند. در قرآن آمده است که «بندگان خدا که فروتن و متواضعند، آن‌هایی هستند که وقتی به والدین خود می‌رسند، با مهربانی و تواضع برخورد می‌کنند
این آیه به وضوح وظیفه انسان را در برابر والدین سالمند مشخص می‌کند؛ اینکه باید با نرمی، محبت و احترام به آن‌ها رسیدگی شود. همچنین حدیثی از پیامبر اکرم (ص) وجود دارد که می‌فرماید: «رضایت خدا در رضایت والدین است و خشم خدا در خشم والدین.» این سخن نشان می‌دهد که رسیدگی به سالمندان نه تنها یک وظیفه اخلاقی بلکه راهی مستقیم برای کسب رضایت الهی است.از سوی دیگر، در فرهنگ اسلامی، سالمندان به عنوان حاملان تجربه و دانش زندگی شناخته شده‌اند و نقش آنان در انتقال فرهنگ، اخلاق و آداب اجتماعی بسیار مهم است.
احترام به سالمندان یعنی احترام به ریشه‌ها، به تاریخ و به اصالت جامعه. این موضوع در کشورهای اسلامی به ویژه در ایران با سابقه تاریخی و فرهنگی عمیق، از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
اهمیت رسیدگی به والدین سالمند توصیه‌ای الهی و انسانی
یکی از مهم‌ترین دستورات اسلامی، احترام و رسیدگی به والدین به ویژه در دوران پیری است. قرآن کریم در سوره لقمان آیه 14 به این مسئله پرداخته و می‌فرماید: «و پروردگارت فرمان داد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید، اگر یکی از آن دو یا هر دو نزد تو پیر شدند، به آن‌ها گفتار شایسته بگو و نسبت به آن‌ها فروتن باش و بگو خدایا رحمتی بر ایشان که مرا در کودکی بزرگ کردند.» این آیه علاوه بر تأکید بر نیکی به والدین، اشاره می‌کند که توجه و احترام در دوران پیری آن‌ها باید با کلمات نرم و رفتاری فروتنانه همراه باشد.
در عمل، این احترام به معنای تأمین نیازهای جسمی، روانی و اجتماعی سالمندان است. حمایت عاطفی، حضور فعال در زندگی آن‌ها، کمک در امور روزمره و مراقبت پزشکی از جمله مواردی است که خانواده‌ها باید به آن توجه کنند. متأسفانه در بسیاری از جوامع مدرن، از جمله ایران، به دلیل تغییر سبک زندگی و مهاجرت جوانان به شهرها و کشورهای دیگر، توجه به سالمندان کاهش یافته و این امر می‌تواند منجر به مشکلات روانی و اجتماعی برای این قشر ارزشمند شود.یکی از مهم‌ترین چالش‌های کشور ایران در دهه‌های اخیر، افزایش چشمگیر جمعیت سالمندان است. به دلیل کاهش نرخ تولد و افزایش طول عمر، سهم سالمندان در ترکیب جمعیتی کشور به سرعت در حال افزایش است.
این پدیده که تحت عنوان «پیری جمعیت» شناخته می‌شود، پیامدهای گسترده‌ای در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی دارد.افزایش جمعیت سالمندان به معنای افزایش نیاز به خدمات پزشکی، مراقبتی و رفاهی است که باید توسط دولت و نهادهای حمایتی تأمین شود. علاوه بر این، کاهش نسبت جمعیت فعال به غیر فعال، فشار مضاعفی بر نظام اقتصادی و بیمه‌های اجتماعی وارد می‌کند.
در ایران، این مسئله به دلیل ساختار جمعیتی و چالش‌های اقتصادی، بیش از بسیاری کشورها محسوس است و بدون برنامه‌ریزی دقیق و پیش‌بینی شده، می‌تواند به بحران‌های جدی منجر شود.از سوی دیگر، تحولات فرهنگی و اجتماعی که منجر به کاهش همکاری‌های خانوادگی و تغییر در سبک زندگی شده، فشار بیشتری بر سالمندان و خانواده‌های آن‌ها وارد می‌کند. نیاز به ایجاد سازوکارهای حمایتی اجتماعی، توسعه خدمات بهداشتی و مراقبتی و همچنین فرهنگ‌سازی برای احترام و توجه بیشتر به سالمندان از جمله راهکارهای حیاتی است که باید به آن‌ها توجه شود.
اهمیت فرهنگ‌سازی و سیاست‌گذاری‌های حمایتی برای سالمندان
برای مقابله با چالش‌های پیری جمعیت و تأمین رفاه سالمندان، توجه به فرهنگ‌سازی در سطح خانواده و جامعه امری ضروری است. باید ارزش‌های اخلاقی و دینی که سالمندان را گرامی می‌دارد، در آموزش‌های عمومی، رسانه‌ها و سیاست‌های اجتماعی برجسته شود.
ین فرهنگ‌سازی می‌تواند به کاهش تبعات روانی و اجتماعی ناشی از احساس طردشدگی و بی‌توجهی کمک کند.از طرف دیگر، دولت‌ها و نهادهای مرتبط باید سیاست‌هایی جامع و هدفمند برای حمایت از سالمندان تدوین کنند. ایجاد مراکز مراقبتی تخصصی، تقویت خدمات بهداشتی و توانبخشی، ارائه حمایت‌های مالی و بیمه‌ای و همچنین توسعه برنامه‌های تفریحی و آموزشی برای سالمندان می‌تواند کیفیت زندگی آن‌ها را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
در ایران، با توجه به ظرفیت‌های مذهبی و فرهنگی، می‌توان از آموزه‌های اسلامی به عنوان نقطه اتکا برای ارتقای فرهنگ احترام به سالمندان بهره برد. تقویت نقش خانواده‌ها و جامعه در مراقبت از سالمندان، همراه با سیاست‌های حمایتی دولت، کلید موفقیت در این مسیر خواهد بود.
روز جهانی سالمندان یادآور این است که سالمندان سرمایه‌های ارزشمند هر جامعه‌ای هستند و شایسته احترام، محبت و مراقبت ویژه‌اند. آموزه‌های اسلامی نیز این دیدگاه را تأیید می‌کند و رسیدگی به والدین سالمند را نه تنها وظیفه انسانی بلکه یک فرمان الهی می‌داند. در شرایط کنونی ایران، با توجه به افزایش جمعیت سالمندان و چالش‌های پیرامون آن، ضرورت دارد که خانواده‌ها، جامعه و دولت‌ها با همکاری هم، برنامه‌هایی عملی برای حفظ کرامت و ارتقای کیفیت زندگی سالمندان اجرا کنند. توجه به سالمندان به معنای احترام به گذشته، حفظ پیوندهای انسانی و تضمین آینده‌ای پایدار برای جامعه است. هرچه این نگرش در جامعه گسترش یابد، پیوندهای خانوادگی و اجتماعی قوی‌تر خواهد شد و سالمندان با آرامش و عزت بیشتری روزهای پایانی زندگی خود را خواهند گذراند. در نهایت، روز جهانی سالمندان فرصتی است تا همه ما به یاد آوریم که احترام به سالخوردگان، نه فقط یک ارزش اخلاقی بلکه یک وظیفه همگانی و دائمی است.
