به گزارش اختصاصی دریای اندیشه؛ استان هرمزگان، دروازهی مهم تجاری و گردشگری جنوب کشور، در هفتههای پایانی پاییز ۱۴۰۳ با یک چالش دوگانهی اپیدمیشناختی روبرو است: از یک سو،موج سریعالشکل و غالب آنفلوانزای فصلی نوع A زیرگروه H3N2 که نشانههای عبور از فاز گسترش به فاز اوجگیری را نشان میدهد و از سوی دیگر، تب دنگی که بهعنوان یک بیماری ویروسی منتقله از طریق پشهی آئدس، همواره بهدلیل شرایط اقلیمی استان و تردد بینالمللی، یک تهدید اپیدمیک محسوب میشود. همزمانی این دو اپیدمی، سیستم بهداشتی-درمانی و ظرفیت پاسخگویی جامعه را تحت فشار قابل توجهی قرار داده است و ضرورت دارد مردم نیز پای کار بیایند.
تحلیل موج آنفلوانزای فصلی H3N2 در هرمزگان
بر اساس آخرین گزارشهای آزمایشگاهی مرجع و دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، دادههای هفتهی منتهی به پایان دهه اول آذر ماه حکایت از تثبیت کامل گردش ویروس آنفلوانزای A زیرگونه H3N2 دارد.
نرخ مثبتشدگی نمونههای تنفسی ارجاعشده به ۴۱.۶ درصد رسیده است. این عدد، بیش از ۲.۷ برابر آستانهی فعالسازی موج اپیدمی (۱۵٪) است و نشان میدهد ویروس نه تنها در جامعه حضوری پررنگ دارد، بلکه به مرحلهی «انتشار پایدار با قدرتگرفتگی کامل» رسیده است.
مقایسه با دادههای کشوری نشان میدهد که این نرخ در هرمزگان از میانگین ملی بالاتر است که احتمالاً به عوامل اقلیمی (گرما و رطوبت نسبی در فصل پاییز)، تراکم جمعیتی در مراکز شهری مانند بندرعباس و همچنین تردد بینالمللی در بنادر و مناطق آزاد مرتبط است.
ویژگیهای ویروس غالب و اپیدمیشناختی
در هفتهی مورد بررسی، تمامی موارد مثبت آنفلوانزا از نوع A و زیرگروه H3N2 بودهاند و حتی یک مورد از زیرگروه H1N1 نیز گزارش نشده است.
این پدیده، از نظر زیستبوم ویروسی (Viral Ecology) نشاندهندهی «برتری رقابتی مطلق» سویهی غالب است. به عبارت سادهتر، ویروس H3N2 به گونهای مؤثر زنجیرههای انتقال را در اختیار گرفته که رقبای دیگر (حتی سایر زیرگروههای آنفلوانزای A) به صورت موقت از چرخش افتادهاند. چنین غلبهی مطلقی معمولاً با پایداری بیشتر موج، قابلیت انتقال بالاتر، و شکلگیری یک پیک یکدست همراه است. تاریخچهی اپیدمیشناسی جهانی نشان میدهد که زیرگونههای H3N2 تمایل به ایجاد بیماری با شیوع گستردهتر در گروههای سنی مختلف و در مواردی علائم شدیدتر در سالمندان و افراد دارای بیماریهای زمینهای دارند. خوشبختانه تاکنون گزارشها از استان حاکی از مدیریتپذیری بالینی و عدم افزایش غیرعادی موارد بستری در بخشهای مراقبتهای ویژه است، اما این وضعیت میتواند با نزدیکشدن به پیک موج تغییر کند.
پیشبینی روند و اقدامات کنترلی
با توجه به شتابگیری نرخ مثبتشدگی (از حدود ۱۵-۲۰٪ در آبان به ۴۱.۶٪ در اوایل آذر)، روند کنونی نشان میدهد ویروس در حال عبور از فاز انتقال گسترده به سمت فاز اوجگیری فصلی است. این موضوع را پژمان شاهرخی رئیس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان نیز تصریح کرده است و پیش بینی شده است در صورت عدم مداخلهی مؤثر، پیشبینی طی ۲ تا ۳ هفتهی آینده موج به پیک زمستانهی خود برسد. این امر میتواند منجر به افزایش پلکانی مراجعات سرپایی، فشار بر بخش اورژانس و حتی افزایش موارد بستری شود.
در پاسخ به این روند، اقدامات غیردارویی (NPIs) از سوی ستادهای مدیریت بیماری در استان به اجرا درآمده است. تعطیلی مدارس، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در روزهای شنبه و یکشنبه (۹ و ۱۰ آذر) یکی از این مداخلات با هدف کاهش تماسهای جمعی و شکستن زنجیرههای انتقال در محیطهای پرتراکم بود. متاسفانه تعطیلیها منجر به افزایش مسافرت ها نیز می شود و مسافرت ها نیز منجر به افزایش سرعت گردش ویروس و افزایش حجم ابتلائات میشود بر همین اساس تصمیم دولتی ها بر این بود که مدارس بین هفته بازگشایی شود و مجددا طی روزهای سه 11 و چهارشنبه 12 آذر ماه تعطیل شد.
مداخله غیر دارویی برای کنترل بیماری نیاز به همراهی مردم دارد، اگر مدارس و دانشگاه ها تعطیل شود و در مقابل مردم در بازار و پارک ها تجمع کنند، عملا تاثیر بسزایی دریافت نخواهد شد.
تأکید بر تهویهی مناسب در اماکن سربسته، استفاده از ماسک در تجمعات، و پرهیز از حضور در محل کار یا تحصیل در صورت بروز علائم از دیگر پیامهای کلیدی ابلاغشده به جامعه است.
دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان ظرفیت آزمایشگاهی برای تشخیص سریع آنفلوانزا را افزایش داده و تشخیص زودهنگام و ایزولهکردن موارد را در اولویت قرار داده است. همچنین، ذخایر داروهای ضدویروسی و تجهیزات حمایتی تحت پایش مستمر قرار دارد.
وضعیت تب دنگی در هرمزگان؛ یک تهدید همزمان
استان هرمزگان به دلیل شرایط آبوهوایی گرم و مرطوب، وجود گلدانها و مخازن نگهداری آب و همچنین تردد مسافرین و کشتیها از کشورهای اندمیک دنگی، همواره در معرض شیوع تب دنگی است. پشهی آئدس ناقل اصلی بیماری، تب دنگی در این استان حضور دارد.
طبق اعلام یحیی میرزاده معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان از ابتدای سال تاکنون شمار مبتلایان به تب دنگی در هرمزگان، به ۲۴۳ تَن رسیده است و از این شمار ۱۸۵ تَن آقا و بقیه خانم هستند.
علائم تب دنگی (تب ناگهانی بالا، سردرد شدید، درد پشت چشم، درد عضلانی و مفصلی، و در موارد شدید خونریزی) میتواند با علائم آنفلوانزا همپوشانی داشته باشد، که این موضوع چالشی برای تشخیص افتراقی به ویژه در مراجعات اولیه ایجاد میکند. برای کنترل دنگی، اقدامات مبتنی بر کنترل ناقل شامل سمپاشی محلهای تجمع و تولیدمثل پشه، ازبینبردن آبهای راکد، و آموزش جامعه برای محافظت فردی در برابر گزش پشه در دستور کار قرار دارد. این اقدامات بهدلیل ماهیت متفاوت انتقال (حشرهزدایی در مقابل کاهش تماس انسانی) از مداخلات آنفلوانزا مجزا است و نیازمند هماهنگی بینبخشی و مشارکت جامعه است.
همزمانی این دو اپیدمی باعث افزایش حجم مراجعات به مراکز بهداشتی و آزمایشگاهها میشود. ضروری است کیتهای تشخیص سریع تفکیکشده (برای آنفلوانزا و دنگی) به میزان کافی در نقاط حساس استان وجود داشته باشد تا تشخیص صحیح و بهموقع صورت گیرد.تشابه اولیهی برخی علائم ممکن است منجر به تشخیص نادرست شود. این امر به ویژه برای تب دنگی حائز اهمیت است، چرا که مدیریت بالینی آن (بهویژه پرهیز از مصرف خودسرانهی برخی مسکنها مانند ایبوپروفن و آسپرین که خطر خونریزی را افزایش میدهند) متفاوت است. توانمندسازی کادر درمانی خط مقدم برای شک به دنگی در مناطق پرخطر حیاتی است.
دو سال همهگیری کووید-۱۹ ممکن است باعث خستگی جامعه از رعایت پروتکلها شده باشد. لازم است پیامهای سلامت عمومی برای هر دو بیماری، بهطور واضح، ساده و متمایز به مردم اطلاعرسانی شود. تأکید بر این که اقدامات سادهای مانند استفاده از دفعکنندههای حشرات، پوشیدن لباسهای آستین بلند و نصب توری بر درو پنجره میتواند خطر دنگی را کاهش دهد، در کنار تأکید بر ماسک و تهویه برای آنفلوانزا، باید تداوم یابد.
هرمزگان یک قطب گردشگری زمستانه است. باید برنامهای برای آموزش مسافران ورودی (از طریق بنادر، فرودگاهها و پایانههای مرزی) دربارهی علائم و راههای پیشگیری از هر دو بیماری وجود داشته باشد. همچنین، غربالگری فعال در نقاط ورودی میتواند به شناسایی زودهنگام موارد وارداتی کمک کند.
هرمزگان با تکیه بر تجربیات ارزشمند همهگیری کووید-۱۹ و زیرساختهای بهداشتی خود، ظرفیت مدیریت این طوفان دوگانه را دارد. کلید موفقیت، در عملکرد هماهنگ، تصمیمگیری مبتنی بر داده، و مشارکت آگاهانهی مردم نهفته است. سرعت عمل در هفتههای پیشرو تعیینکننده خواهد بود که آیا این دو اپیدمی به صورت همزمان به پیک خود میرسند یا با مداخلات بهموقع، شیب اوجگیری آنفلوانزا تعدیل و کانونهای دنگی به سرعت خاموش میشوند.
