تالاب بندرخمیر، از مهمترین زیستبومهای جنوب ایران و یکی از ایستگاههای کلیدی مهاجرت پرندگان در خلیجفارس، طی سالهای اخیر با تهدید فزاینده زبالههای ساحلی و فعالیتهای انسانی روبهرو بوده است. این تالاب که در فهرست زیستگاههای حساس کشور قرار دارد، برای بقا نیازمند مدیریت جامع، نظارت مداوم و مشارکت اجتماعی مؤثر است. در چنین شرایطی، اقدام اخیر گروههای مردمی برای پاکسازی ساحل، تنها یک فعالیت مناسبتی نبود؛ بلکه نمونهای قابلبررسی از تحول گفتمانی در حوزه حفاظت محیطزیست به شمار میرود.
تهدید پنهان در دل ساحل؛ زبالهها چگونه اکوسیستم را مختل میکنند؟
انباشت زبالههای پلاستیکی، شیشهای و ریززبالهها در حاشیه تالاب بندرخمیر، تنها یک مسئله ظاهری نیست. این پسماندها بهدلیل ماندگاری طولانی، بهعنوان یکی از عوامل مخرب چرخههای زیستی مطرحاند. مطالعات اکولوژیک نشان میدهد ریزپلاستیکها میتوانند وارد زنجیره غذایی پرندگان مهاجر شده و بر الگوهای تغذیه، تولیدمثل و بقا تأثیر منفی بگذارند.
تالاب بندرخمیر که هر سال میزبان گونههایی چون فلامینگو، سلیمها و کاکاییهاست، در برابر چنین تهدیدی بسیار آسیبپذیر است؛ چرا که بخش عمده تنوع زیستی آن به سلامت رسوبات ساحلی و کیفیت آب وابسته است. بنابراین پاکسازی این منطقه، نه یک اقدام نمادین، بلکه ضرورتی زیستمحیطی محسوب میشود.
پویایی اجتماعی تازه؛ از مشارکت داوطلبانه تا شکلگیری فرهنگ مسئولیتپذیری
در برنامه اخیر، بیش از ۷۰ نفر از فعالان محیطزیست و داوطلبان محلی با ابتکار انجمن خیریه بندرخمیر و همکاری شهرداری گردهم آمدند. حضور این تعداد داوطلب، نشاندهنده رشد سرمایه اجتماعی در حوزه محیطزیست و بالا رفتن حساسیت عمومی نسبت به اکوسیستمهای تالابی است.
نکته مهم این است که ترکیب داوطلبان از گروههای سنی و اجتماعی مختلف، بیانگر گستردهتر شدن دایره کنشهای محیطزیستی در بندرخمیر است. در چنین فرآیندهایی، اثرگذاری تنها در پاکسازی خلاصه نمیشود؛ بلکه تغییر نگرش عمومی و درونی شدن مفهوم حفاظت از طبیعت، مهمترین دستاورد به شمار میرود.
سازماندهی کارآمد و نقش مدیریت محلی
هماهنگی میان نهاد مدنی و مدیریت شهری، ویژگی مهم این طرح بود. انجمنهای محلی با شناخت دقیق از حساسیتهای منطقهای به همراه شهرداری با تأمین امکانات عملیاتی، توانستند نمونهای از همکاری میان سازمانهای مردمنهاد و نهادهای رسمی ارائه دهند. این مدل مشارکتی، میتواند الگوی قابلگسترشی برای سایر شهرهای ساحلی استان هرمزگان باشد.
تقسیمبندی هدفمند منطقه، ساماندهی گروهها، و تمرکز بر ریززبالهها که معمولاً در عملیات پاکسازی نادیده گرفته میشوند، نشان داد مدیریت طرح بر پایه اصول علمی انجام شده است.
دگرگونی ملموس؛ از تغییر منظر ساحل تا بهبود شاخصهای زیستمحیطی
خبرنگار دریای اندیشه از شهرستان بندرخمیر پس از مشاهدات میدانی گزارش میدهد که میزان زباله جمعآوریشده در ساحل قابلتوجه بوده و چهره تالاب پس از پاکسازی، به شکل محسوسی تغییر کرده است. هرچند چنین اقدامی نمیتواند تمام مشکلات زیستبوم را حل کند، اما بهعنوان اقدامی مقطعی، بهبود کوتاهمدت کیفیت بستر ساحلی را به دنبال دارد و روند بازگشت آلودگی را کاهش میدهد.
افزون بر این، تجربههای مشابه نشان دادهاند که استمرار چنین برنامههایی میتواند شاخصهای زیستی مانند حضور گونههای حساس، کاهش مرگومیر پرندگان، و بهبود کیفیت آب را در بلندمدت تحت تأثیر قرار دهد.
جمعی از فعالان محیطزیست برای انجام یک اقدام مهم و اثرگذار در کنار هم قرار گرفتند: پاکسازی ساحل.
این اقدام به ابتکار انجمن خیریه بندرخمیر و با همکاری شهرداری انجام گرفت.
در جریان پاکسازی، زبالههای پلاستیکی، شیشهای و ریززبالههای انباشتهشده در ساحل جمعآوری شد. مشارکت گسترده مردم باعث شد سرعت کار افزایش یابد و مناطق بیشتری از ساحل از آلودگی پاک شود.
تالاب بندرخمیر یکی از مهمترین زیستگاههای پرندگان مهاجر در جنوب ایران است و حضور زبالهها نهتنها چهره این منطقه ارزشمند را مخدوش میکند، بلکه سلامت حیاتوحش را نیز به خطر میاندازد.
نتیجه این همکاری، تغییر چشمگیری در سیمای ساحل ایجاد کرد؛ فضایی که پیشتر آلوده و ناخوشایند بود، اکنون به ساحلی پاک و امن برای طبیعت تبدیل شده است.
این برنامه به ابتکار انجمن خیریه شهرستان بندر خمیر و با همکاری شهرداری انجام گرفت.
در جریان مراسم برهان علیپور مدیرعامل انجمن خیریه شهرستان بندرخمیر ضمن قدردانی از حضور مردم و همراهی شهرداری گفت: هدف اصلی این برنامه تنها پاکسازی یک روزه نبود، بلکه فرهنگسازی برای حفاظت از محیطزیست است اگر این فرهنگ در زندگی روزمره نهادینه شود دیگر نیازی به تکرار چنین برنامههایی نخواهد بود.
همچنین محمد باقر لشتغانی رئیس شورا به همراه یاسر جیبا عضو شورای اسلامی شهرستان خمیر در جمع داوطلبان حضور داشتند و بر اهمیت مشارکت اجتماعی در حفاظت از محیطزیست تأکید کرد.
همدلی برای ساحلی پاک
محمدباقر لشتغانی، رئیس شورای اسلامی شهرستان بندرخمیر، در حاشیه این برنامه با قدردانی از مشارکت گسترده مردم و گروههای مختلف در طرح پاکسازی ساحل گفت: با افتخار و سپاس فراوان از تلاش و همدلی همه گروهها و شهروندان گرامی بندرخمیر تشکر میکنم. توجه به پاکسازی و حفاظت از ساحل همواره از اولویتهای مهم ما بوده و چنین اقدام ارزشمندی بدون همراهی شما مردم شریف ممکن نبود.
وی با اشاره به نقش مؤثر نهادهای مختلف افزود: این اقدام ارزشمند با مشارکت شهرداری، انجمن خیریه، جامعه ورزشکاران و حضور پرشور مردم عزیز انجام شد و گامی مؤثر در حفظ زیبایی و سلامت محیط زیست شهرمان به شمار میآید.
لشتغانی ادامه داد: امروز بندرخمیر زیباتر و پاکتر از همیشه است و این نتیجه همدلی و احساس مسئولیت اجتماعی شما مردم عزیز است. امید داریم با تداوم چنین فعالیتهای مردمی، شاهد شهری سرافراز و محیطی سرسبزتر برای نسلهای آینده باشیم.
در ادامه رئیس شورای اسلامی شهرستان بندرخمیر با اشاره به اهمیت فرهنگسازی در حوزه حفاظت از محیط زیست تأکید کرد: آنچه امروز شاهد آن بودیم تنها یک برنامه پاکسازی ساده نبود، بلکه تمرینی برای تقویت حس تعلق و مسئولیتپذیری اجتماعی در میان شهروندان است. اگر این فرهنگ در نسلهای جوان نهادینه شود، نهتنها ساحل بندرخمیر بلکه تمام نقاط شهر میتواند از ثمرات آن بهرهمند شود.
این حرکت نمادی از همبستگی و مسئولیتپذیری شهروندان بود و پیامی روشن داشت: پاکیزگی و حفاظت از طبیعت باید به یک عادت همیشگی در زندگی مردم تبدیل شود.
ضرورت تداوم نگرش حفاظتی
پاکسازی اخیر تالاب بندرخمیر، نمونهای از همگرایی مردمی و مدیریت محلی در مواجهه با بحرانهای محیطزیستی است. با این حال، تداوم این روند نیازمند اقدامات تکمیلی است؛ از جمله:
برنامهریزی برای کاهش ورودی زباله در مبدأ
آموزش مداوم جوامع محلی
پایش منظم مناطق تالابی
مشارکت بیشتر سازمانهای تخصصی محیطزیست
تالاب بندرخمیر نهتنها یک زیستگاه طبیعی، بلکه بخشی از سرمایه ملی ایران است. حفاظت از آن، نیازمند رویکردی پایدار، علمی و مبتنی بر مشارکت همگانی است؛ رویکردی که تجربه اخیر نشان میدهد در بندرخمیر، بذرهای آن در حال شکلگیری و رشد است.
