دریای اندیشه

بر اساس مطالعات آماری یکی از شرکت‌های دانش بنیان که بر اساس تکنیک‌های یادگیری ماشین و مدل سازی‌های کامپیوتری انجام شده است، بر اساس سناریوی واقع بینانه رشد ۱۴ درصدی در تعداد مبتلایان به کرونا را شاهد خواهیم بود و پس از آن آمار مبتلایان به بازه ۴۰۰۰ مبتلای جدید در یک روز باز خواهد گشت و این محققان انجام تست‌های بیشتر، پرهیز از سفر کردن و رعایت رفتار مسوولانه را از راهکارهای کاهش ابتلای مردم به این ویروس نام می‌برند.

سروش ستاره

، با بیان اینکه تهیه گزارش آماری از اپیدمی کرونا را از اسفندماه سال گذشته آغاز کردیم، افزود: ما هر هفته و یا هر دو هفته یک بار این گزارش‌ها را منتشر کردیم و در حال حاضر ۱۴ شماره از این گزارش تهیه شده است.

وی با بیان این که تهیه این گزارش‌ها بر پایه تکنیک‌های روز دنیا مانند یادگیری ماشین و هوش مصنوعی و شبیه‌سازی ذرات بوده است، اظهار کرد: در این مطالعات علاوه بر آنالیزی از وضعیت موجود شیوع، بر اساس سناریوهایی، پیش بینی‌هایی از وضعیت شیوع این بیماری در بلند مدت و کوتاه مدت ارائه کردیم.

ستاره، با بیان اینکه در این گزارش‌ها پیشنهاداتی در زمینه کاهش اپیدمی نیز ارائه می‌شود، ادامه داد: این پیشنهادات بر اساس بیانیه‌های سازمان بهداشت جهانی با عنوان "پاسخ استراتژیک انسان در مقابله با بیماری‌های پاندمی" است.

این محقق داده‌های استفاده شده در این گزارش را آمارهای رسمی سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران دانست و خاطر نشان کرد: بر اساس ارزیابی‌های انجام شده دقت گزارش‌های ارائه شده از پاندمی کرونا در کشور بیش از ۹۰ درصد بوده است، ضمن آنکه موفق شدیم از ۱۵ تا ۲۳ فروردین ماه که گزارش شماره ۴ و ۵ ما منتشر شده بود، پیک ایجاد شده در اواخر اردیبهشت و اویل خرداد ماه را دقیقا اعلام کنیم.

به گفته وی، در این گزارش اعلام شده بود که با توان ۶۶ درصد پیک این بیماری در کشور رخ خواهد داد که این امر اتفاق افتاد. پاندمی کووید-۱۹ اصلی‌ترین مشکل این روزهای جهان است و آنچه که ما با آن مواجه هستیم، نوعی مساله بهینه‌سازی است تا هزینه ناخوشایندی که کرونا بر جای می‌گذارد را کاهش دهیم.

ستاره با اشاره به تهیه جدیدترین گزارش آماری در این زمینه، گفت: تیم کرونای این شرکت دانش‌بنیان دانشگاه علوم پزشکی تهران به منظور بررسی آماری این پاندمی، اقدام به ارائه گزارش‌های آماری از وضعیت شیوع و پیشرفت این همه‌گیری کرده است.

وی اضافه کرد: این گزارش‌ها از طریق تکنیک‌های به‌روز یادگیری ماشین (TSAF)، یادگیری آماری (Analysis Time Survival)، شبکه‌های عصبی (NARXNET/ NARNET) و شبیه‌سازی‌های کامپیوتری (شبیه‌سازی ذرات)، وضعیت شیوع و مرگ و میر به صورت کوتاه مدت (در هفته آتی) و بلند مدت را بر اساس سناریوهایی بررسی کرده است.

ستاره خاطر نشان کرد: در این گزارش‌های آماری تخمینی از تعداد ناقلین بیماری نیز ارائه می‌شود. این تخمین با استفاده از مدل مخفی مارکوف (HMM) انجام شده است و می‌تواند دید بسیار روشنی برای تصمیم‌گیری و فعالیت‌های میدانی در خصوص مقابله با کرونا، ترسیم نقشه حرارتی و همچنین پیش‌بینی زمان پایان بیماری ارائه دهد.

جزئیات گزارش تهیه شده از سوی محققان دانشگاهی

بر اساس این گزارش آماری، بیماری کووید-۱۹ تا کنون ۴۳۰ هزار بیمار را در ایران و تقریبا ۳۲ میلیون بیمار را در جهان مبتلا کرده است که از این تعداد در ایران نزدیک به ۲۵ هزار نفر و در جهان ۹۷۷ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند.

در ایران، شیوع بیماری از 30 بهمن ماه سال گذشته رسما اعلام شد و تا کنون با پشت سر گذراندن دو موج اصلی در وضعیت نسبتا پایداری قرار دارد.

موج‌های اصلی بیماری از چهارمین روز سال نو و ۲۷ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ آغاز شد.

وضعیت شیوع بیماری از ابتدا تا حال در مواجهه با سه نقطه گلوگاهی (Bottleneck)، "۱۴ خرداد"، "۲۷ اردیبهشت" و" ۲ شهریور ماه" ۹۹ قرار گرفته است. در این زمان‌ها به علت افزایش بیش از حد معمول تجمعات پتانسیل بروز پیک را داشته‌اند و ملزم رعایت پروتکل‌های بهداشتی منسجم‌تر و سختگیرانه‌تری هستند.

درصد کشندگی دقیق در این روزها حدود ۵.۶ درصد محاسبه شده است و بر این اساس از هر ۱۶ بیماری که دوره بیماری آنها تمام می‌شود، ۱۵ نفر بهبود یافته و متاسفانه یک نفر جان خود را از دست می‌دهد.

طول دوره بیماری ۱۴ روز است که میانه آن یعنی در ۵ تا ۶ روز قرار دارد و بر این اساس بیش از نیمی از مبتلایان در بازه ۶ روزه از جامعه مبتلایان و بیماران با سرنوشت نامعلوم خارج می‌شوند.

در هفته گذشته، پیش‌بینی شده بود موج سوم بیماری به وقوع خواهد پیوست و آمار مبتلایان تا ۳۰۹۷ بیمار افزایش یابد که تا آستانه ۳۱۰۰ بیمار بالا رفت.

آنچه خواهیم دید

گزارش‌ها و پیش‌بینی‌های آماری (صرفا مبتنی بر الگوی همه‌گیری بیماری‌های تنفسی مانند سارس) حکایت از رشد آمارها در ایران و تثبیت و کاهش آمارها در جهان دارند.

نیمی از پیش‌بینی‌ها نیز حکایت از کاهش آمارها به بازه ۳ تا ۴ هزار بیمار دارند. اما در این دوره تاثیر عوامل انسانی و رفتار مردمی (مقصود از مردم آحاد مردم به علاوه تصمیم گیری‌های موثر ) آن قدر زیاد است که پیش‌بینی‌های آماری ضریب اطمینان کمتری دارند.

با توجه به آنچه که پیش‌بینی‌ها ارائه می‌دهند، سناریوهای جدیدی تعریف شد که به این شرح است:

مدل‌سازی TSAF برای ۱۰ روز آینده با تکنیک ARIMA
نیمی از iterationها حکایت از افزایش آمار مبتلایان و نیم دیگر حکایت از کاهش آمارها دارد

نتایج شبیه‌سازی ذرات بر پایه پارامترهای جامعه نظیر میزان تحرک مردم، تعداد برخوردها و طول دوره بیماری، مجموعه ضریب سرایت، نرخ مرگ و میر، شدت رعایت پروتکل‌های بهداشتی، اندازه جوامع و زیرجامعه‌ها نیز گواهی بر این مدعا هستند.

سناریوهای مختلف منتج از شبیه‌سازی‌ها و مدل‌سازی‌ها

بر اساس سناریوی خوشبینانه، آمار مبتلایان در هفته آینده ۳۰ درصد کاهش خواهد داشت. بر اساس این سناریو آمار مبتلایان جدید در حدود ۲۶۰۰ مبتلا در هر روز خواهد بود. بر اساس سناریوی واقع‌بینانه رشد ۱۴ درصد در تعداد مبتلایان را شاهد خواهیم بود و پس از آن آمار مبتلایان به بازه ۴۰۰۰ مبتلای جدید در یک روز باز خواهد گشت.

در سناریوی بدبینانه آمار مبتلایان تا مرز ۵ هزار بیمار در هر روز افزایش خواهد یافت و پیک حال حاضر به مدت یک هفته دیگر فزون خواهد شد.

دقت شود که جامعه ناقلین فعال بیماری این روزها رشد زیادی داشته است و احتمال بروز بیماران بیشتر افزایش یافته است.

پیشنهادها برای کاهش تعداد مبتلایان

همانطور که پیشتر اشاره شد، با یک مسئله بهینه‌سازی مواجه هستیم و هدف همه ما کاهش خسارات ناشی از این بیماری در همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و از همه مهمتر جانی است. مفهومی به نام رفتار مسئولانه و رعایت رفتار مسئولانه می‌تواند راهگشای این مساله باشد. به این معنا که هر فرد در حیطه اختیارات و توانایی خود، بیشترین مراعات را انجام دهد.

بر اساس رفتار مسئولانه انجام هر کار غیرضروری که به انتشار بیشتر بیماری کمک کند، باید انجام نشود و در صورت لزوم منع شود. بر این اساس سازمان بهداشت جهانی برنامه‌ای را تحت عنوان Plan Response Strategic یا به اختصار SRP معرفی کرده است که راهگشای انسان در روزهای مواجهه با یک همه‌گیری جهانی است.

پیشنهاداتی که با رویکرد آماری و با هدف کاهش پارامترهای مدل از سوی نگارندگان این گزارش‌ها پیشنهاد می‌شود، می‌تواند پتانسیل بیماری‌زایی و شیوع را آن قدر کاهش دهد که وضعیت بیماری پایدار شده و بتوانیم بیماری را پایان یافته بنامیم.

شفاف‌سازی و عرضه گسترده پروتکل‌های بهداشتی یکی از راهکارهای کاهش شیوع این بیماری است. در این زمینه لازم است به افراد جامعه به صورت مشخص آموزش داده شود. نصب پوسترها و ارائه برنامه‌های آموزشی در قالب آزمون‌ها، آموزش‌های سمعی و بصری و غیره از جمله این پیشنهادات است.

حتی الامکان سفر نروید!. از جمله پیشنهاداتی که در SRP گنجانده شده است، منع هرگونه سفر غیرضروری است. بیماری در کشور مناطق مختف پتانسیل‌های مختلفی دارد و شیوع در هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است. تعبیری از پتانسیل، این روزها به نام مناطق قرمز و زرد معروف شده است که البته روشن‌سازی معیاری که رنگ و Heatmap مناطق را تعریف می‌کنند و همین طور تفاوت اقدام‌ها در هر یک از مناطق با رنگ‌های مختلف نیز ضروری است. به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی همه کشورها حتما باید مناطقی را سفید و سبز نگه دارند.

انجام تست تشخیصی بیشتر هم ضریب اطمینان آمارها را افزایش می‌دهد و هم دید روشن‌تری برای تصمیم‌گیری به نهادهای تصمیم‌گیرنده می‌دهد. به عنوان مثال کشور آلمان با جمعیتی نزدیک به ایران، در اردیبهشت ماه قریب به ۳ برابر تست‌هایی که در ایران انجام شده بود، آزمایش کرونا انجام داده بود.

در رعایت پروتکل‌های بهداشتی باید دقت کرد که افراد ناقل نیز به خوبی می‌توانند بیماری را منتقل کنند و نشانه نداشتن فردی دلیل بر بی خطر بودن ارتباط با وی نیست. آمار زیاد ناقلین در هفته گذشته سبب پیک حال حاضر در مهر ماه شده است.

از سوی دیگر بالا بودن تعداد افراد جامعه ناقلین بسیار نویدبخش است. بنا بر سیاست‌های بهداشت و درمان بریتانیا، چنانچه ۷۰ درصد افراد جامعه‌ای نسبت به یک همه‌گیری ایمنی پیدا کنند، می‌توان سطحی از ابتلای گله‌ای را برای آن جامعه تعریف کرد. این نوع ایمنی اجتماعی می‌تواند دلیل محکمی برای پایان یافتن شیوع یک بیماری باشد.