دریای اندیشه

نتایج یک پژوهش نشان داد که همه‌گیری کووید ۱۹ می‌تواند منجر به بروز مشکلات روان‌شناختی جدی مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در کادر خط مقدم درمان شود.

با شیوع سریع بیماری کووید-۱۹ در ابتدای سال ۲۰۲۰ در جهان فشار جسمانی و روانی شدیدی بر کادر درمانی بیمارستان‌هایی که درگیر مراقبت از بیماران مبتلا به این بیماری بودند، وارد شد. به همین خاطر پژوهشگران بیمارستان مسیح دانشوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در مطالعه‌ای وضعیت بروز اختلال پس از سانحه را در پرسنل بیمارستانی درگیر مراقبت از بیماران کووید-۱۹ بررسی کردند.

اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD (Posttraumatic stress disorder)؛ یک بیماری روان‌پزشکی است که مشخصه آن بروز اضطراب و استرس به دنبال مواجهه با رویدادی آسیب‌زننده مانند جنگ، تجاوز جنسی، تصادف شدید یا سایر رویدادهایی است که جان انسان را تهدید می‌کند. علائم PTSD شامل افکار یا خاطرات مزاحم در مورد رویدادها، اضطراب، بی‌قراری، تلاش برای اجتناب از محرک‌های مرتبط با رویداد آسیب‌زننده، تغییر در تفکر و احساسات و افزایش واکنش‌های جنگ یا گریز است. این علائم برای بیشتر از یک ماه بعد از وقوع رویداد آسیب‌زننده ادامه می‌یابند.

شیرین اسماعیلی دولابی‌نژاد و میترا صفا، به همراه همکارانشان در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی؛ پژوهشگران این مطالعه بودند که ۳۱۱ نفر از پرستاران و بهیاران بیمارستان مسیح دانشوری را مورد بررسی قرار دادند. برای بررسی اختلال استرس پس از سانحه در این افراد از پرسش‌نامه استفاده شد و داده‌های به دست‌آمده از طریق روش‌های آماری مورد تحلیل قرار گرفتند.

بیمارستان دکتر مسیح دانشوری، یکی از اولین و اصلی‌ترین مراکز درمان پاندمی (همه‌گیری) کووید ۱۹ و یک مرکز فوق تخصصی برای درمان بیماری‌های ریوی در تهران است. در دوران همه‌گیری تمام بخش‌های این بیمارستان به بیماران مبتلا به کرونا اختصاص یافت. پرسنل این بیمارستان به دلیل مواجهه با حجم بسیار بالا و ناگهانی با بیماران بدحال، افزایش شدید ساعات کاری و ابتلا خود و یا همکاران و یا از دست دادن آن‌ها یا اعضای خانواده و جامعه، فشار روانی شدیدی را تجربه کردند. این فشار زیاد و مشاهده درد و رنج دیگران می‌تواند تاثیر بسیار جدی بر سلامت روان و کارکرد آن‌ها بگذارد. به همین دلیل در این مطالعه وضعیت PTSD کارمندان درمانی این بیمارستان مورد بررسی قرار گرفت.

برای انجام این آزمایش پرسش‌نامه‌های اطلاعات فردی و مقیاس PTSD می‌سی‌سی‌پی به صورت آنلاین برای شرکت‌کنندگان ارسال شد. داده‌های به‌دست‌آمده با روش‌های آماری موردی تحلیل قرار گرفت.

در پرسش‌نامه اطلاعات فردی اطلاعاتی مثل جنسیت، سن، وضعیت تاهل، تعداد فرزندان، تحصیلات، شغل و سابقه ابتلا خود و یا خانواده درجه یک به بیماری کووید ۱۹ مورد پرسش قرار گرفت. پرسش‌نامه مقیاس PTSD‌ می‌سی‌سی‌پی، برای بررسی اختلال استرس پس از جنگ طراحی شده است. این پرسش‌نامه شامل ۳۹ سوال است، پاسخ‌ها بین ۱ تا ۵ نمره‌دهی می‌شوند و مجموع نمرات می‌توانند بین صفر تا ۱۹۵ باشد. نمرات کمتر از ۶۵ به معنای PTSD خفیف، ۶۵ تا ۱۳۰ PTSD متوسط و بالاتر از ۱۳۰ بیانگر PTSD شدید است. در این پرسش‌نامه میزان «خاطرات رخنه‌کننده»، «مشکل ارتباطات بین‌فردی»، «ناتوانی در کنترل عاطفی»، «فقدان افسردگی» و «PTSD» مورد بررسی قرار گرفت.

حدود ۷۰ درصد شرکت‌کنندگان پرستار و بقیه بهیار بودند و بیشتر آن‌ها زنان متاهل بدون فرزند و دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. حدود ۸۷ درصد از آن‌ها علائم ابتلا به کووید ۱۹ را در زمان انجام مطالعه نداشتند و نتایج آزمایش خود و اعضای خانواده درجه یک آن‌ها منفی بود.

بر اساس یافته‌های این مطالعه، ۸۸ درصد افراد شرکت‌کننده میانگین نمره PTSD‌ شدید داشتند و تنها در ۱۲ درصد این نمره متوسط بود و هیچ‌یک PTSD خفیف نداشتند. این یافته نشان‌دهنده عمق و شدت اثرگذاری روانی بحران حاضر

ر کادر درمان است.

نتایج این مطالعه نشان داد که کادر درمانی درگیر مراقبت از بیماران کووید ۱۹ از بین علائم مختلف PTSD بیشتر دچار یادآوری خاطرات و افکار ناراحت‌کننده (خاطرات رخنه‌کننده) در رابطه با بیماران می‌شوند. یافته‌ها حاکی از این بود که کادر درمان به «مشکلات بین‌فردی» کم‌ترین نمره را در پرسش‌نامه اختصاص داده بودند. این نتیجه می‌توان نشان دهد که در این شرایط سخت، هم‌بستگی افراد بیشتر شده و افراد کم‌تر دچار آسیب روابط بین‌فردی شده‌اند.

بین پرسنل با سابقه ابتلا به کووید ۱۹ و پرسنلی که سابقه ابتلا نداشتند، تفاوت معناداری در بروز PTSD وجود نداشت. افرادی که در سومین دهه زندگی بودند، پایین‌ترین میزان افسردگی و افرادی که در دهه چهارم زندگی بودند، بالاترین میزان افسردگی را داشتند. در این پژوهش زنان و مردان از نظر میزان بروز PTSD یکسان بودند.

در افراد متاهل نمره کل PTSD، خاطرات رخنه‌کننده و ناتوانی کنترل عاطفی بیشتر بود و این یافته‌ای بحث‌برانگیز در این مطالعه است. همچنین در مطالعه حاضر تعداد فرزندان هیچ ارتباطی با PTSD‌نداشت. به گفته پژوهشگران این تحقیق: «این امر می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که فشار روانی مواجهه با یک ویروس مهلک، به خصوص در شروع یک پاندمی، الزاما نمی‌تواند به واسطه وجود حمایت‌های خانوادگی کمتر یا بیشتر شود و عوامل دیگری می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند. در واقع، حتی وجود وابستگی‌های خانوادگی در این دوران شاید حتی نگرانی را تشدید کند، زیرا افراد می‌توانند نگران سلامتی اعضای خانواده خود نیز بشوند که این نگرانی در افراد مجرد و بدون فرزند طبیعتاً کمتر می‌شود».

نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی در آخرین شماره مجله «سازمان نظام پزشکی» منتشر شده است. در این مقاله آمده :«گسترش جدی علائم روان‌پزشکی آسیب‌زننده در شرایط حاضر می‌تواند منجر به آسیب نظام سلامت شود. در حالی که در شرایط کنونی، تلاش در بسیاری زمینه ها ضروری است، صرف زمان و هزینه برای سلامت روان بیماران در معرض خطر و نیز کل جامعه یک ضرورت است».