دریای اندیشه

کیه بر اصل عقلانیت در برهه پرحاشیه و چالش این روزها، تاکید رهبر معظم انقلاب و نیاز کشور برای کاستن از حاشیه ها و پرداختن به متن است تا از رهگذر این رویکرد مسوولان با تمرکز کامل و مردم با آرامش کافی روزهای کرونایی-تحریمی را پشت سر بگذارند.

رهبر معظم انقلاب روز دوشنبه در ارتباط تصویری با مراسم مشترک دانش‌آموختگی دانشگاه‌های افسری نیروهای مسلح در دانشگاه افسری امام‌علی علیه‌السلام، در تبیین شرایط موجود و دلایل ایجاد آن و نیز راهکارهای موثر برای کاستن از بار مشکلات کشور نکات مهمی را بیان کردند که می تواند هم برای مردم و هم دولتمردان و مسوولان دیگر نهادها به عنوان نقشه راه قرار گیرد. ایشان با اشاره به اینکه علاج مشکلات کشور در داخل است روی دیگر سکه یعنی تحریم‌های خارجی را هم مورد توجه قرار داده و تصریح کردند: «بسیاری از مشکلات ما مربوط به خارج از کشور است و در مشکلات اقتصادی، ما نقش خباثت‌آمیز آمریکایی‌ها و تحریم‌های آنها را که حقیقتاً جنایت است، نادیده نمی‌گیریم.»

ایشان در نقد منصفانه عملکرد مسوولان هم تاکید کردند: «من عقیده ندارم که مسوولان در زمینه مسائل اقتصادی تلاش نمی‌کنند. تلاش‌های زیاد و خوبی در برخی بخش‌ها انجام شده اگرچه در بعضی بخش‌های اقتصادی توان مدیریتی ضعیف است. ضمن اینکه مصوبات خوبی هم وجود دارد که باید پیگیری شوند.» تاکید بر بهره‌گیری از عنصر عقلانیت در اداره کشور و نیز تبیین پارامترهای مفهوم عقلانیت هم از مهم‌ترین نکات مورد تاکید رهبر انقلاب در تازه‌ترین سخنان خود بود. ایشان وجود این عقلانیت را مانعی بر سر اسیر شدن در دام حواشی و فرعیات دانستند.

عقلانیت ضامن تامین منافع ملی

«محاسبات دقیق و منطقی از حد و اندازه واقعی تهدیدها، ظرفیت‌ها و استعدادهای واقعی کشور» نشانه‌های محاسباتی عقلانی است که رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اخیر خود توجه به آنها را موجب پرداختن مسوولان و مردم به کارهای اساسی با طمانینه و آرامش دانستند. واقعیت کشورداری در جهان امروز بیش از هر دوره دیگری نیاز به آمار و ارقام درست درباره تمام واقعیات موثر در امر اداره جامعه را ضروری ساخته است. بدون وجود اطلاعاتی صحیح، تصمیمات و اقدامات در هیچ یک از عرصههای مدیریتی کامل و همه جانبه نخواهد بود بنابراین اقدام حاصل از آن تصمیم هم نمی‌تواند گرهی از کار کشور بگشاید. محاسبات ظرفیت کشور در همه عرصه‌های اقتصادی و سیاسی تا فرهنگی و نظامی اگر با تکیه بر آماری فراتر از واقعیت صورت گیرد؛ مسوولان را در تصمیم گیری دچار خودبزرگ بینی کاذب می‌کند که نتیجه آن تصمیمات و اقدامات شعاری و انبوهی از کارهای ناتمام خواهد بود.  از سوی دیگر عدم آگاهی درست از توان موجود در کشور می‌تواند در ذهن مسوولان نوعی خودکم بینی ایجاد کرده و مانع بهره گیری درست از ظرفیت‌های کشور می‌شود. بر همین اساس تصمیم‌گیری در حیطه قدرت و اجرای آن بسیار حساس و مانند شمشیری است که یک لبه آن شعارها و اهداف آرمانی است و لبه دیگر آن ناتوانی و احساس حقارت. مسوول اصلی تصمیم گیر بر اساس داده‌ها و آمار قوه مجریه است و دولت‌های یازدهم و دوازدهم به فراخور شرایط تلاش کردند با تکیه بر اصل عقلانیت از ظرفیت‌های کشور برای تامین منافع ملی استفاده کنند.

دولت نخست تدبیر و امید به عنوان مسوول اصلی آگاهی از ظرفیت ها، کوشید از توان قابل توجه دیپلماسی ایران در جهان بهره برده و ضمن پافشاری بر حقوق مردم ایران در انرژی هسته ای، پروژه ایران هراسی آمریکا و متحدانش را  ناکام بگذارد. برجام نتیجه بهره گیری از ظرفیتی بود که تفکر عقلانی و صلح طلبی توامان ایرانیان آن را به وجود آورده بود و دستگاه دیپلماسی به بهترین شکل ممکن از آن استفاده کرد. دور دوم دولت تدبیر و امید اما اصل عقلانیت که تعهد به پیمان یکی از نشانه‌های آن است از کاخ سفید رخت بربست و جهان گرفتار «دونالد ترامپ» شد. با خروج آمریکا از برجام و باز گرداندن تحریم‌ها علیه ایران باید عقلانیت و ظرفیت تازه ای از جمهوری اسلامی به دنیا نشان داده می‌شد که آن توان مردم در ایستادگی مقابل زیاده خواهی‌های کاخ سفید بود. عقل ایجاب می‌کرد که یکایک پیشنهادات آشکار و نهان ترامپ برای مذاکره دوباره از سوی دولت رد شود و وزارت خارجه دولت دوازدهم مسوول این رد درخواست و نشان دادن تبعات تحریم‌ها و تروریسم اقتصادی واشنگتن علیه مردم ایران به جهانیان بود. چالش‌های دولت دوازدهم اما تنها به تحریم ختم نشد و پاندمی کرونا شرایط را بسیار پیچیده تر و ضرورت تفکر عقلانی را بیشتر کرد. این بار هم بهره گیری از ظرفیت مردم برای مهار بحران در اولویت قرار گرفت و تدبیر ایجاب کرد تا قرنطینه و تعطیلی به استراتژی همیشگی در برابر بیماری تبدیل نشود. هفت سال دولت تدبیر و امید بزنگاه‌های زیادی را تجربه کرد که در هریک از آن ها دولت تلاش کرد از مسیر عقلانی و با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی کار را پیش برد.

گرفتار حاشیه نشویم

یکی از دلایل تاکید رهبر معظم انقلاب بر موضوع عقلانیت، راهگشا بودن این مفهوم در پرداختن به اصل و فرع است. ایشان در تبیین این گزاره؛ عقلانیت را لازمه همه امور دانستند و خاطرنشان کردند: «باید ظلم ستیزی، عدالت خواهی و مبارزات اجتماعی نیز براساس عقلانیت باشد و گرفتار حاشیه نشویم و اصل و فرع را اشتباه نگیریم.» گرفتاری در حاشیه خطرناک‌ترین اتفاقی است که دولتی می‌تواند به آن دچار شود و با توجه به تعدد حاشیه سازان و موضوعات راست و فیک این روزها، دولت تدبیر و امید انرژی و تمرکز بسیاری برای گرفتار نشدن در این دام صرف می کند. یکی از مهم‌ترین این حاشیه سازی‌ها، مقصر و متهم‌سازی از دولت و رییس جمهوری به عنوان تنها مسوول شرایط موجود است. این مقصر سازی در حالی است که رهبر معظم انقلاب در سخنرانی تازه خود درباره شرایط اقتصادی کشور تاکید کردند که در مشکلات اقتصادی، ما نقش خباثت‌آمیز آمریکایی‌ها و تحریم‌های آنها را که حقیقتاً جنایت است، نادیده نمی‌گیریم؛ بسیاری از مشکلات ما مربوط به خارج از کشور است اما علاج آنها در داخل است. برای فهمیدن میزان حاشیه‌ سازی‌های غیرمنصفانه علیه دولت کافی است این دیدگاه متکی بر واقعیات رهبری را با انتقادات، توهین‌ها و مخالفت‌های برخی از مخالفان مقایسه کنیم. مخالفانی که از ماسک روی صورت رییس جمهوری تا لغو جلسه؛ هیچ سوژه‌ای را برای حاشیه سازی از دست نمی‌دهند. در حالی که رهبر معظم انقلاب به تلاش  مسوولان در عرصه اقتصادی تاکید دارند؛ گروهی در تقلای آن هستند که دولت را ترسو و ناکارآمد نشان داده  و خود را ناجی تمام چالش‌ها معرفی کنند. این «سوپرمن» سازی از برخی چهره‌ها در حالی صورت می‌گیرد که نه تنها در کارنامه اجرایی آن‌ها دستکم تاکنون، برنامه و اقدام مشخصی برای کاستن از دشواری‌ها نیست بلکه این گروه تلاش می‌کنند حاشیه های ناتمام خود را از دیگر نهادها به دولت و قوه مجریه هم انتقال دهند. نیازی به تاکید دوباره نیست که دولت در صف مقدم مبارزه با دو بحران بسیار دشوار و پیچیده است، تروریسم اقتصادی و کرونا و در این خط مقدم اگر انگیزه ای برای همراهی به دلیل رقابت های سیاسی وجود ندارد؛ دستکم مین‌های حاشیه سازی کاشته نشود که خنثی سازی هریک از آن ها تمرکز، وقت و انرژی بسیاری می‌خواهد.