دریای اندیشه

کتاب «شاهنامه بزرگ ایلخانی؛ ابوسعیدنامه کهن ترین نسخه مصور شاهنامه از دوره ایلخانی» که به کوشش ابوالعلاء سودآور فراهم آمده و نشر خانه فرهنگ و هنر «مان» آن را چاپ کرده است، در کتابخانه و موزه ملی ملک رونمایی شد.
به گزارش ایبنا، در این مراسم علاوه بر نویسنده، کیانوش معتقدی یکی از مترجمان کتاب، امیر خوراکیان مدیر کتابخانه و موزه ملی ملک و جمعی از اهالی فرهنگ و دوستداران هنر حضور داشتند.
 ابوالعلاء سودآور، نوه دختری حاج حسین آقا ملک، واقف بزرگ کشور، با پژوهش درباره این نسخه و گردآوری عکس هایی از نگاره های آن، نخستین بار امکان انتشار یک جای این اثر را در ایران فراهم کرده است.در ابتدای این مراسم معتقدی در باب معرفی کتاب گفت: شاهنامه ایلخانی یکی از سندهای تصویری و هویتی ماست که تا پیش از این نمونه خاص، شاهنامه مصوری به دستمان نرسیده بود.
در بحث شاهنامه، این کتاب یکی از مهم ترین، تعیین کننده ترین و نقطه شروع مطالعه شاهنامه نگاری است.وی بیان کرد: نسخه اصلی شاهنامه ایلخانی تا دوره قاجار در ایران بوده و بعدا توسط یک فرد خارجی خریداری شده است.
 این فرد در اقدامی تأسف برانگیز آن را ورق ورق می کند و امروز هر تکه از آن در یک موزه خارجی نگهداری می شود. ما برای اولین بار تصمیم گرفتیم ۷۲ نگاره این کتاب را جمع آوری کنیم.در ادامه، سودآور، نویسنده اثر، توضیحاتی درباره چگونگی جمع آوری شاهنامه ایلخانی ارائه داد و روایت هایی از سفرهایش به کشورهای مختلف را برای حضار شرح داد.

نگاهی به شاهنامه بزرگ ایلخانی
شاهنامه بزرگ ایلخانی / مغول، نام نسخه ای مصور از دوره ایلخانی و ارزشمندترین اثر نگارگری مکتب تبریز اول است. این نسخه کهن ترین و آراسته ترین شاهنامه نگارگرانه به جای مانده از روزگاران پیشین و بزرگ ترین نسخه خطی مصور فارسی محسوب می شود.
تاریخ کتابت این اثر نفیس به سال ۷۰۰ هجری قمری بازمی گردد. برخی هنرپژوهان نیز، این نسخه را مربوط به میانه سده هشتم هجری دانسته اند.پژوهشگران بر این باورند که شاهنامه بزرگ مغول در روزگار فرمانروایی ابوسعید ایلخانی، در کارگاه پررونق دربار وی و با پشتیبانی او پرداخته شده است؛ ازاین رو در برخی منابع با نام «شاهنامه ابوسعیدی» آمده است.رزم اسکندر با کرگدن، جنگ بهرام گور و اژدها، زاری بر مرگ اسکندر، هزیمت قشون هند از برابر جنگجویان آهنی اسکندر، نگاره رستم و شغاد، اسارت اردوان به دست اردشیر، نبرد بهرام گور با گرگ شاخدار، به دار آویختن مانی، بازجویی موبدان از زال، فرار پادشاه کابل از مقابل سپاه فرامرز، قتل اسفندیار به دست رستم و رزم فریدون با اژدها از نگاره های معروف این شاهنامه است.
شاهنامه بزرگ ایلخانی تا زمان محمدعلی شاه قاجار در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می شد. اما حدود سال ۱۲۸۸ هجری شمسی (۱۹۱۰ میلادی)، این نسخه با واسطه به دست مجموعه داری فرانسوی به نام ژرژ ژوزف دموت (George Joseph Demotte) رسید. از این روست که برخی منابع، به ویژه منابع غربی، گاهی این شاهنامه را «شاهنامه دموت» می نامند. دموت برای فروش این نسخه پربها، پیشنهادهای بسیاری به مجموعه ها و نگارخانه های هنری داد که البته بهای بالای آن، مانع بزرگی برای خرید آن بود؛ به گونه ای که حتی موزه هنری متروپولیتن نیز پیشنهاد خرید آن را نپذیرفت.
دموت بر آن شد تا شیرازه این نسخه بی همتا را بگشاید و برگ های آن را به صورت منفرد بفروشد. او برگ های مصور را جدا کرده و فروخت و باقی اوراق متنی را گم کرد.
همین تصمیم نابخردانه سبب شد امروزه برگ های شاهنامه ابوسعیدی در سراسر جهان پراکنده باشند. متأسفانه در پی این اقدام، بسیاری از صفحات متنی نیز گم شدند. محققان نگاره های این نسخه شاهنامه را بین ۱۲۰ تا ۱۸۰ نگاره برآورد کرده اند. در حال حاضر، ۷۷ برگ آن در موزه ها شناسایی شده است.
امروزه برگ هایی از این نسخه ممتاز را می توان در مجموعه های مختلفی یافت، از جمله مجموعه ناصر خلیلی، مجموعه کلولند، موزه متروپولیتن، مجموعه دانشگاه هاروارد، مجموعه هنری فریر، موزه بریتانیا، موزه هنری نلسون اتکینز، مجموعه هنری دیترویت، موزه هنرهای زیبای بوستون، موزه لوور، مجموعه کنتس دو پهاگ و موزه رضا عباسی تهران.