دریای اندیشه

علی ستاری

به گزارش روزنامه دریای اندیشه،آذرماه سال ۹۸، وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد فروش و انتقال کک نفتی و الکترود گرافیتی به ایران مشمول تحریم‌های واشنگتن شده است.این اقدام ایالات متحده آمریکا و تحریم الکترود گرافیتی با هدف زمین زدن صنعت فولاد ایجاد شد چرا که یکی از اصلی‌ترین چشم اندازهای توسعه ایران به ویژه هرمزگان، توسعه صنعت فولاد است که در هرمزگان تولید ۱۰ میلیون تن فولاد هدفگذاری شده است، با این اقدام آمریکایی‌ها رهبری معزز نیز به متخصصان کشور دستور می‌دهند که راهکاری برای شکستن هیمنه آمریکا در این حوزه ترسیم شود بر همین اساس در دی‌ماه ۹۸، بلافاصله در کشور سازوکاری برای خودکفایی در زمینه مواد اولیه صنایع فولاد ایجاد و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و ایمیدرو در نشستی که برگزار کردند برنامه نهایی خود را با محوریت چند شرکت که یکی از آن‌ها پالایشگاه نفت بندرعباس بود آغاز کردند و نتیجتا توانستند دانش تولید کک اسفنجی و الکترود گرافیتی را بومی‌سازی کنند.
اما برای درک بیشتر و بهتر کاری که متخصصان ایرانی در پالایشگاه نفت بندرعباس انجام داده‌اند باید کمی با این محصول آشنا شویم و بدانیم که کک سوزنی چیست و چه کاربردهایی دارد؟
کک سوزنی شکلی خاص از کک نفتی است که با فناوری‌ پیچیده‌ای تولید می‌شود؛ بخش اعظم کک تأخیری تولیدی به‌صورت قطعات سخت، متخلخل و با شکل‌های نامنظم است که به‌دلیل شباهت به اسفنج سیاه به کک اسفنجی شهرت دارد.
گرافیت از ماده اولیه‌ای به نام کک ‌سوزنی تولید می‌شود. کک‌ سوزنی نیز از ماده‌ای به نام کک نفتی یا قطران (با ریشه زغال‌سنگ) به‌دست می‌آید که تولید آن با استفاده از فناوری‌های بسیار پیچیده و فوق‌پیشرفته امکان‌پذیر است. کک ‌سوزنی و الکترود گرافیتی دو ماده اصلی صنایع فولاد است که در صورت نبود این دو ماده، فعالیت کوره‌های قوس الکتریکی متوقف می‌شود.
خوراک اصلی واحد ککر، GSO تولیدی واحد RFCC پالایشگاه است که برای تأمین بخش اعظم این خوراک، ابتدا VB تولیدی واحد تقطیر در واحد SDA به دو محصول میانی DAO و PITCH تبدیل و PITCH تولیدی به واحد قیرسازی فرستاده می‌شود. dao تولیدی نیز ابتدا برای تصفیه به واحد RCD ارسال می‌شود و از آنجا خوراک واحد RFCC شده و ته‌مانده برج MAIN COLUMN آن (CSO تولیدی) طی فرآیندهای پیش‌تصفیه و حذف ذرات جامد و جداسازی برش‌های سبک و سنگین محصول CSO به روش تقطیر، سولفورزدایی برش‌های سبک در یک فرآیند تصفیه هیدروژنی یا اکسیژنی (HDS OR ODS)، اختلاط مجدد دو برش و ارسال آن به واحد کک‌سازی تأخیری و تبدیل به کک سوزنی خام (Green Needle Coke) و محصولات سبک و میان تقطیر و ارسال کک سوزنی خام برای نهایی‌سازی مشخصات به واحد کلسیناسیون به کک سوزنی تبدیل می‌شود.
تفاهم‌نامه تولید کک‌ اسفنجی و سوزنی در پالایشگاه‌های بندرعباس و امام خمینی (ره) شازند بهمن‌ماه ۹۸ با حضور وزیر نفت و صنعت، معدن و تجارت (صمت) وقت بین شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و سازمـان توسعـه و نوسـازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) امضا شد. با امضای این تفاهم‌نامه مقرر شد برای نخستین بار با همکاری پژوهشگاه صنعت نفت و ایمیدرو، واحد صنعتی تولید کک در دو پالایشگاه بندرعباس و شازند ساخته شده و کک سوزنی و اسفنجی موردنیاز صنایع فولادسازی در کشور از نفت کوره کم‌گوگرد تولیدی در این دو پالایشگاه تولید شود.
هاشم نامور مدیرعامل شرکت پالایش نفت بندرعباس، در نشست با خبرنگاران اظهارداشت: احداث پالایشگاه بندرعباس از سال ۱۳۶۶ آغاز شد و از نیمه دوم سال ۱۳۷۷ بهره‌برداری از این پالایشگاه به مرحله نهایی رسید که ظرفیت اولیه آت ۲۳۲ هزار بشکه در روز بود که در سه مرحله افزایش ظرفیت طی سال‌های گذشته، ظرفیت تولید پالایشگاه نفت بندرعباس به ۳۵۰ هزار بشکه در روز رسید که در شرایط تحریم هم به برداشت نفت خام کمک می‌کند و هم اینکه بخشی از انرژی مورد نیاز کشور را تامین می‌کنیم.
وی با بیان اینکه خوراک مورد نیاز پالایشگاه نفت بندرعباس از طریق عسلویه، هنگام، سرخون و منابع  نفت خام سنگین، تامین می‌شود، افزود: ماموریت اصلی پالایشگاه نفت بندرعباس، تأمین نفت خام و فرآورده‌های نفتی است و چشم اندازی که در این حوزه برای خود ترسیم کرده‌ایم تبدیل شدن به مقام برتر پالایش نفت ایران است و برای دست‌یابی به این مهم کار گروهی و شایسته سالاری سر لوحه کارمان می‌باشد.
نامور بیان‌کرد: پالایشگاه نفت بندرعباس در حال حاضر ۱۹ درصد از نفت خام مورد نیاز کشور، ۱۰ درصد از گاز مایع کشور، ۲۰ درصد از بنزین مورد نیاز کشور، ۳۴ درصد از نفت سفید، ۲۰ درصد نفت و گاز( گازوئیل ) و ۱۹ درصد از نفت کوره‌ی کشور را تولید می‌کنیم و از این حیث برای کشور نقطه‌ای مهم و استراتژیک به شمار می‌آییم.
مدیرعامل شرکت پالایش نفت بندرعباس، طرح ارتقای کیفیت محصولات سنگین این پالایشگاه را یکی از مهم‌ترین طرح‌های این مجموعه دانست و گفت: نفت کوره یک فرآورده‌ای است که با قیمت نازل و به صورت خام به فروش می‌رسد که ارزش‌افزوده‌ی مناسبی برای کشور به همراه ندارد، بنابراین باید این محصول را فرآوری کرده و ارزش افزوده آن را بالا می‌بردیم که با بررسی‌هایی که انجام دادیم متوجه شدیم کشور نیاز بالایی به محصول کک اسفنجی دارد که از طریق واردات تامین می‌شود از طرفی نیز الزمات زیست محیطی، ضرورت اجراهای پروژه‌های خلاقانه را بیش از پیش نمایان می‌کرد چرا که در ابتدای احداث پالایشگاه‌ها کمیت در اولویت تولید بود اما با صنعتی شدن جوامع استاندارهای زیست محیطی نیز ارتقا پیدا کرد به عنوان مثال نفت کوره‌ی فعلی حدود ۳.۵ درصد گوگرد دارد و ما باید طبق استانداردهای زیست‌محیطی این میزان گوگرد را به نیم درصد کاهش دهیم.
وی عنوان‌کرد: ما برای اجرای طرح ارتقای کیفیت محصولات سنگین پالایشگاه نفت بندرعباس دو مانع اصلی داشتیم اولین مانع پیش‌روی ما این بود که دانش فنی و تکنولوژی اجرای این طرح در کشور وجود نداشت، تنها ۶ کشور در دنیا وجود دارند که تولید کننده کک اسفنجی هستند و به دلیل تحریم‌ها نیز هیچ کشوری حاضر نمی‌شد که در این طرح با ما مشارکت داشته باشد اما با این وجود ما با پژوهش‌ها و مطالعات، استفاده از ظرفیت پژوهشگاه وزارت نفت و شبیه‌سازی‌ها و آزمایشات توانستیم در یک مجموعه نیمه صنعتی برای اولین بار کک اسفنجی را تولید کنیم و به هفتمین کشور تولید کننده کک اسفنجی تبدیل شویم.
هاشم نامور تصریح‌کرد: دومین محدودیت و مانع در برابر اجرای طرح ارتقای پالایشگاه، تامین منابع مالی بود که به ۲.۲ میلیارد یورو منابع مالی نیاز دارند و در شرایط فعلی کشور تامین کردن چنان اعتباری کلر بسیار دشواری است و امکان آن تقریبا وجود ندارد اما ما توانستیم با روش‌های مختلف تامین مالی، اعتبارات مورد نیاز این طرح را تامین کنیم که از این بین ۹۱۰ میلیون یورو صرف احداث واحدهای فرآیندی، ۱.۰۴۰.۰۰۰.۰۰۰ یورو صرف احداث واحد‌های جانبی و ۲۵۰.۰۰۰.۰۰۰ یورو صرف احداث مجتمع روغن سازی گروه ۲ و ۳ خواهد شد.
وی در تبیین ضرورت‌های اجرای این طرح، بیان‌کرد: اگر طرح ارتقای محصولات سنگین را اجرا نکنیم با توقف تولید روبرو خواهیم شد چرا که با مشخصات فعلی نفت کوره تولیدی، در صورت عدم ارتقا نمی‌توانستیم برای محصولات‌مان بازار فروش پیدا کنیم.
مدیرعامل شرکت پالایش نفت بندرعباس، اظهارداشت: در کشور ما در حال حاضر ۳۰۰ هزار تن کک اسفنجی مصرف می‌شود که بخش عمده‌ای از آن در صنعت آلمینیوم مصرف می‌شود و ما در این حوزه ۴۰۰ هزار تن ظرفیت تولید ایجاد خواهیم کرد که علاوه بر تامین نیاز صنایع داخلی ۱۰۰ هزار تن محصول را نیز می‌توانیم صادر کنیم که میانگین آن برای هر تن ۱۰۰۰ دلار است.
نامور ادامه داد: در گروه روغن‌های گروه ۲ و ۳ نیز سالیانه ۵۰۰ هزار تن توان تولید داریم در حالی که نیاز مصرفی کشور ۲۸۰ هزار تن مصرف می‌شود و متوسط قیمت این روغن‌ها نیز ۱۵۰۰ دلار برای هر تن است، ضمن اینکه احداث ۶۱ مخزن و ۲۰۰مگاوات تاسیسات تولید برق و تولید ۱۴ هزار تن پروپیلن که قیمت آن حدود ۹۰۰ دلار در هر تن است در دستور کار قرار دارد.
وی اظهارداشت: یکی از ابتکارات ما در این طرح کاهش هزینه‌ها بود، به عنوان مثال در رابطه با هزینه‌های احداث مجتمع روغن‌سازی گروه یک و دو برآوردی که انجام شده بود ۷۵۰ میلیون یورو بود اما موفق شدیم با انجام اصلاحاتی و استفاده از ظرفيت‌های موجود این هزینه را به ۲۵۰ میلیون یورو کاهش دهیم.
مدیرعامل شرکت پالایش نفت بندرعباس با بیان اینکه طرح ارتقای محصولات سنگین پالایشگاه در همین یکی دو ماه حدود هفتاد و پنج صدم پیشرفت داشته است، گفت: این پروژه در حین اجرا برای ۸ هزار نفر به مدت ۴ سال اشتغال ایجاد می‌کند و بعد از اینکه به مرحله بهره‌برداری رسید این طرح نیاز به نیروهای ماهری دارند تا بتوانند در آن کار کنند بر همین اساس از همین الان نمودار سازمانی مجموعه‌های جدید پالایشگاه را تدوین کرده ایم و ۲ هزار و ۶۵۰ نیرو نیاز داریم که با اولویت نیروهای بومی تلاش خواهیم کرد در سال جاری آن‌ها را با آزمون‌هایی جذب کنیم و طی سه سال آینده کسب تجربه کرده و آموزش ببینند تا برای فعالیت در مجموعه‌های جدید آمادگی و تجربه کافی را داشته باشند‌.
هاشم نامور بیان‌کرد: طرح ارتقا پالایشگاه بندرعباس را ما از سال ۹۰ تا ۹۸ می‌خواستیم اجرایی کنیم، در آن زمان با شرکت‌های کره‌ای و ژاپنی می‌خواستیم این کار را انجام دهیم اما با تحریم‌های ترامپ آن‌ها کار را رها کرده و از ایران رفتند اما می‌گفتند که این کار را دست نزنید چون شما توان انجام طرح ندارید و این حرف آن‌ها باعث شد به ما بر بخورد اما ما با تغییر ماهیت طرح و تشخیص نیاز کشور به کک اسفنجی این طرح را آغاز کردیم و الان با افتخار اعلام می‌کنیم که ما هفتمین کشور تولید کننده کک اسفنجی هستیم‌.