دریای اندیشه

برجام در حالی ‌که پنجمین سال حیات خود را پشت سر گذاشته است و به دلیل خروج آمریکا از آن و اعمال مجدد تحریم‌ها و در پیش گرفتن سیاست فشار حداکثری از یکسو و بی‌عملی اعضای باقی مانده در برجام برای تامین منافع ایران، امیدها برای بقای آن برای بسیاری از افراد به حداقل رسیده و برخی از آن به عنوان پیکر نیمه جان نام می‌برند، باز آنقدر قدرت، استحکام و توان دارد که توانسته آمریکا را در رسیدن به هدف خود ناکام بگذارد.

بیش از ۸۵۸ روز از زمانی که دونالد ترامپ در کاخ سفید در جمع خبرنگاران و دوربین‌ها به حضور آمریکا از توافق هسته‌ای پایان بخشید و سیاست فشار حداکثری را با اعمال غیرقانونی تحریم‌های یکجانبه‌اش علیه ایران و شدت بخشیدن به فشارهایش برداشت می‌گذرد. از آن زمان، آمریکایی‌ها روزشماری را به حرکت درآوردند که به زعم خود، پایانی جز خروج ایران از توافق هسته‌ای، ایجاد اجماع بین‌المللی علیه ایران، مضاعف شدن تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد علیه تهران و در نهایت، تغییر رژیم نداشت.

با این وجود، آنچه تاکنون نصیب آمریکا شده، چیزی جز محکوم شدن از سوی کشورهای کوچک و بزرگ، عدم همراهی قدرت‌های بین‌المللی با خواست آمریکا و تنهایی و انزوای واشنگتن در عرصه بین‌المللی نبوده است.

 آمریکایی‌ها بویژه در یکی دو ماه اخیر باز نزدیک شدن به موعد  ۲۷ مهر ماه ۹۹ یعنی زمان پایان تحریم‌های تسلیحاتی با تمام توان به مصاف برجام آمدند تا این توافق را از بین ببرند و خیال‌ها تندرو را از پایان برجام آسوده کنند به گونه‌ای که حتی دولت بعدی آمریکا - فارغ از آنکه چه کسی در صدر کار قرار می‌گیرد – دیگر نتواند اراده و فرصتی برای بازگشت به آن داشته باشد.

در این چارچوب آنها از سه ماه قبل تلاشی را آغاز کردند تا شورای امنیت را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران متقاعد کنند. در حالی که آنها دو سال و نیم پیش از توافق هسته‌ای خارج شده‌اند، با ادعای عضویت در برجام و مشارکت در قطعنامه ۲۲۳۱، به موادی از قطعنامه ۲۲۳۱ استناد کردند تا مکانیسم حل اختلاف که ممکن است منجر به بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منجر شود را فعال کنند.

با وجود مانورهای تبلیغاتی پی در پی مایک پمپئو و برایان هوک و فشارها و ارعاب‌هایی که دولتمردان آمریکایی نسبت به کشورهای دیگر از جمله متحدان اروپایی خود داشته‌اند، آمریکا نتوانست متحدی بهتر و بزرگ‌تر از جمهوری دومینیکن پیدا کند؛ اتفاقی که حسن روحانی آن را شکستی مفتضحانه و محمد جواد ظریف آن را یک هدیه از طرف دستگاه دیپلماسی به مردم ایران توصیف کردند.

شکست اول؛ ۱۱ تیر/ آمریکا محکوم می‌شود

نشست مجازی شورای امنیت برای بررسی گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ نخستین صحنه نبردی بود که بازنده‌ای جز آمریکا نداشت؛ صحنه نبردی که حتی نزدیک‌ترین متحدان آمریکا، برجام را ستودند و از سیاست‌های واشنگتن در مورد تهران و توافق هسته‌ای انتقاد کردند.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم سخنان خود را با عبارتی از محمد مصدق که حدود ۶۰ سال قبل در شورای امنیت بیان کرده بود، آغاز کرد و در پایان هم بخش دیگری از نخست‌وزیر فقید ایران را مطرح کرد. آن نشست، به صحنه تقابل دنیا با آمریکا تبدیل شد. نمایندگان چین، روسیه، فرانسه و دیگر طرفین برجام مخالفت علنی خود را با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران اعلام کردند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد هم در نهمین گزارش خود ‌از روند اجرای قطعنامه ‌۲۲۳۱، تأکید کرد که برجام بهترین راه برای اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و تأمین منافع اقتصادی ملموس برای مردم آن است.

شکست دوم؛ ۲۵ مرداد/ دومینیکن تنها متحد آمریکا

آمریکا پس از ناکامی در ایجاد اجماع علیه ایران، با طرح اتهاماتی بی‌اساس و البته تکراری، مدعی می‌شوند که پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران نتیجه‌ای جز افزایش بحران در منطقه آشوب‌زده غرب آسیا در پی نخواهد داشت و با طرح یک قطعنامه پیشنهادی علیه ایران خواستار تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران به مدت نامعلومی می‌شود.

متعاقب این قطعنامه پیشنهادی، شورای امنیت سازمان ملل رای‌گیری در این باره را به صورت مجازی برگزار می‌کند اما آنچه نصیب آمریکا شد، چیزی شکست برای این کشور نبود. در واقع، قطعنامه پیشنهادی آمریکا با کسب ۱۱ رای ممتنع انگلیس، فرانسه، آلمان، بلژیک، ویتنام، استونی، آفریقای جنوبی، سنت وینسنت و گرانادینز، نیجر و تونس، دو رای موافق آمریکا و جمهوری دومینیکن و دو رای مخالف چین و روسیه از تصویب در شورای امنیت بازماند.

ظریف درباره این رویداد در شورای امنیت گفته است: جنازه برجام، آمریکا را شکست داد چون کشورها احساس می‌کنند آمریکا با از بین بردن برجام و قطعنامه‌۲۲۳۱ در برابر جامعه جهانی ایستاده است.

شکست سوم/ پیام رییس دوره ای شورای امنیت به‌آمریکا

یک هفته پس از شکست مفتضحانه آمریکا در شورای امنیت، مایک پمپئو برای دیدار با دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس دوره‌ای شورای امنیت به نیویورک می‌رود. پمپئو هنوز به نیویورک نرسیده بود که نامه وزیر امور خارجه ایران به شورای امنیت در دبیرخانه سازمان ملل متحد ثبت شد و ظریف با ارائه مستندات، ادعای آمریکا در مورد ایران و برجام را صریحا رد می‌کند. با این حال، پمپئو در سفر به نیویورک، تهران را متهم به نقض فاحش برجام کرده و با درخواست از شورای امنیت خواستار فعال شدن مکانیزم حل اختلاف از طریق اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران می‌شود.

پمپئو هنوز در نیویورک بود که انگلیس، فرانسه، آلمان، چین، روسیه، بلژیک و دیگر اعضای شورای امنیت به جز دومینیکن با ارسال نامه‌هایی به رئیس شورای امنیت مخالفت خود را با درخواست آمریکا برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه اعلام کردند.

متعاقب با درخواست آمریکا و مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت با درخواست ایالات متحده، دیان دیجانی، سفیر اندونزی که کشورش ریاست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد را برعهده داشت، تأکید کرد که شورا به‌ واسطه مخالفت ۱۳ عضو خود، در موقعیتی قرار ندارد که بتواند اقدام دیگری را بر سر درخواست آمریکا علیه ایران انجام دهد، زیرا هیچ اجماعی در این‌باره وجود ندارد. یک هفته بعد ابدو اباری، سفیر نیجر در سازمان ملل هم که کشورش بعد از اندونزی ریاست شورای امنیت سازمان ملل را برعهده گرفته بود، گفت که از این موضع شورای امنیت که «اقدام بیشتری درباره طرح آمریکا برای بازگردانی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران نمی‌توان انجام داد»، حمایت می‌کند.

 در نشست کمیسیون مشترک برجام چه گذشت

۱۱ شهریور ماه، نشست دوره‌ای کمیسیون مشترک برجام پس از تاخیری شش ماه در هتل کوبرگ وین برگزار می‌شود. چهار ساعت رایزنی پشت درهای بسته به بیانیه‌ای چند پاراگرافی منتهی شد که باز هم یکجانبه‌گرایی ایالات متحده را نشانه گرفت. نمایندگان ارشد کشورهای ایران، آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین پس از یک روز رایزنی دو و چند جانبه با یکدیگر یک پیام واحد را به نیویورک فرستادند: «آمریکا دیگر عضوی از توافق هسته‌ای با ایران نیست و نمی‌تواند از سازوکارهای تعریف‌شده در این توافق استفاده کند.» در بخش‌های دیگری از این بیانیه مشترک، اعضا بر اهمیت صیانت و حمایت از برجام و اجرای کامل آن تاکید کردند و یادآور شدند که آمریکا در تاریخ ۸ می ‌۲۰۱۸ به‌صورت یکجانبه، توقف مشارکت خود در برجام را اعلام کرد و از آن پس، در هیچ یک از فعالیت‌های مرتبط با برجام مشارکت نداشته است. بنابراین آمریکا را نمی‌توان یک دولت عضو برجام محسوب کرد و آمریکا نمی‌تواند فرایند بازگشت تحریم‌های ملل متحد تحت قطعنامه‌۲۲۳۱ شورای امنیت را آغاز کند.

اینک کمتر از هشت روز دیگر به پایان موعد ۳۰ روزه مورد ادعا آمریکا زمان باقی مانده است. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا چندی قبل در توییتی مدعی شده بود که ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) تقریبا تمامی تحریم‌های سازمان ملل متحد ایران مجددا اعمال خواهد شد. موضوعی با تا لحظه انتشار این گزارش همچنان با مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت روبه‌رو است و حاکی از آن است که آمریکایی‌ها همچنان بر مدار سابق رفتارهایشان، خود به دیگر کشورها و جامعه بین‌المللی تصور می‌کند و فکر می‌کند می‌تواند برای آنها تصمیم‌گیری کند.

با این حال، آنچه قابل تصور است اعمال یکجانبه تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران از سوی ایالات متحده است؛ موضوعی که از یکسو موجب خدشه‌ وارد شدن به اعتبار شورای امنیت از یکسو و بی‌اعتباری هرچه بیشتر آمریکا در جامعه بین‌المللی می‌شود. با این حال، اعمال یکجانبه تحریم‌های سازمان ملل متحد توسط آمریکا فشار و محدودیتی فراتر از آنچه که اکنون توسط واشنگتن علیه تهران اعمال می‌شود، نخواهد بود و موجب عقب‌نشینی ایران در برابر درخواست‌های زورگویانه و یکجانبه ایالات متحده علیه ایران نخواهد نشد.