به قلم: راضیه سالاری
به گزارش دریای اندیشه، روز ۱۵ مهرماه هر سال به عنوان روز روستا و عشایر در ایران گرامی داشته می‌شود. این روز فرصتی است برای یادآوری نقش حیاتی و بی‌بدیل روستاییان و عشایر در توسعه پایدار کشور و حفظ فرهنگ و اقتصاد محلی. روستاها و مناطق عشایری، نماد اصالت و تاریخ فرهنگی ایران هستند که با سبک زندگی سنتی و دانش بومی خود، هویت فرهنگی و اقتصادی کشور را حفظ کرده‌اند.
نقش کلیدی عشایر در اقتصاد لبنی کشور
عشایر به عنوان بخش مهمی از جامعه ایران، نقشی کلیدی در تولید محصولات لبنی دارند. آن‌ها به ویژه در تأمین شیر، پنیر، ماست و سایر فرآورده‌های لبنی مشارکت می‌کنند که علاوه بر تأمین نیازهای غذایی، ارزش اقتصادی بالایی نیز برای کشور به همراه دارد.
تولید لبنیات عشایر، علاوه بر جنبه تغذیه‌ای، یک منبع درآمد پایدار برای خانوارهای عشایری است. این محصولات به‌صورت مستقیم در بازارهای محلی و شهری به فروش می‌رسند و بخش مهمی از اقتصاد غیررسمی کشور را تشکیل می‌دهند. حمایت از تولیدات لبنی عشایر باعث افزایش اشتغال در مناطق روستایی و جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه به شهرها می‌شود. همچنین، این تولیدات باعث رونق بازارهای محلی و افزایش ارزش افزوده در مناطق عشایری شده که در نهایت به توسعه اقتصادی و اجتماعی آن مناطق کمک می‌کند.
حفاظت از مراتع؛ پایداری تولید لبنیات عشایر
یکی از مهم‌ترین مسائل در زندگی عشایری، حفاظت از مراتع و منابع طبیعی است، چرا که سلامت دام‌ها و کیفیت محصولات لبنی به طور مستقیم به سلامت این مراتع وابسته است. مراتع طبیعی، محل تغذیه دام‌های عشایر هستند و چرای صحیح و مدیریت بهینه آن‌ها نقش کلیدی در حفظ تعادل اکوسیستم و جلوگیری از فرسایش خاک دارد.
متأسفانه با گسترش تغییرات اقلیمی، خشک‌سالی‌ها و فشار جمعیتی، مراتع در بسیاری از مناطق ایران در معرض خطر قرار گرفته‌اند. این موضوع سلامت دام‌ها و میزان تولید لبنیات را کاهش می‌دهد. بنابراین، حفاظت از منابع طبیعی و آموزش عشایر در زمینه شیوه‌های پایدار چرای دام، می‌تواند به افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات لبنی کمک شایانی کند.
زنان عشایری؛ ستون فقرات تولید و فرهنگ بومی
زنان عشایری به عنوان یکی از ستون‌های اصلی خانواده و جامعه، نقش پررنگی در تولید لبنیات و فرآورده‌های دامی دارند. آن‌ها با مهارت‌های سنتی و دانش بومی خود، انواع پنیر، کره و ماست را به روش‌های سنتی تولید می‌کنند که در حفظ فرهنگ و آداب و رسوم عشایری اهمیت زیادی دارد.همچنین، زنان عشایری اغلب مسئولیت نگهداری و فروش محصولات لبنی را نیز بر عهده دارند و درآمد حاصل از این فعالیت‌ها به بهبود معیشت خانوار کمک می‌کند. توجه ویژه به توانمندسازی زنان عشایری و فراهم کردن امکانات آموزشی و حمایتی، می‌تواند تولید لبنیات عشایری را به سطح بالاتری ارتقا داده و به حفظ این دانش فرهنگی کمک کند.استفاده از فناوری‌های نوین در تولید، نگهداری و بسته‌بندی محصولات لبنی عشایر می‌تواند به افزایش کیفیت و ماندگاری این محصولات کمک کند. همچنین، ایجاد سردخانه‌ها و مراکز جمع‌آوری شیر در نزدیکی مناطق عشایری باعث کاهش ضایعات و افزایش سودآوری تولیدکنندگان می‌شود.
دولت و نهادهای مربوطه باید در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند و آموزش‌های لازم را به عشایر ارائه دهند تا بتوانند با بهره‌گیری از روش‌های مدرن، محصولات خود را بهتر به بازار عرضه کنند و در مقابل رقابت‌های تجاری دوام بیاورند.
سیاست‌گذاری‌های مؤثر برای حمایت از تولید
برای پایداری و توسعه تولید لبنیات عشایری، نیازمند سیاست‌گذاری‌های حمایتی از سوی دولت و نهادهای مرتبط هستیم. ایجاد قوانین حمایتی، تخصیص بودجه‌های ویژه، ارائه تسهیلات مالی و بیمه دام‌ها، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود شرایط عشایر کمک کند.همچنین، توسعه زیرساخت‌های بهداشتی و آموزشی در مناطق عشایری باعث افزایش بهره‌وری و کیفیت محصولات لبنی خواهد شد. حمایت از تولیدکنندگان لبنیات عشایری باید به گونه‌ای باشد که آن‌ها بتوانند محصولات خود را به قیمت عادلانه در بازار عرضه کنند و درآمد مناسبی داشته باشند تا انگیزه تولید در این بخش حفظ شود.
عشایر با تولید بخش عمده‌ای از لبنیات کشور، به امنیت غذایی و خودکفایی کشور کمک قابل توجهی می‌کنند. وجود دامداری عشایری به عنوان منبع اصلی تولید لبنیات، به کاهش وابستگی به واردات محصولات لبنی کمک کرده و نقش مهمی در تأمین مواد غذایی سالم و مغذی برای مردم دارد. بنابراین، حمایت از این بخش علاوه بر جنبه اقتصادی، یک وظیفه ملی در راستای حفظ سلامت جامعه و پایداری منابع طبیعی است. روز روستا و عشایر فرصتی است تا به اهمیت این نقش پی ببریم و برای حفظ و توسعه آن تلاش کنیم.
آموزش یکی از پایه‌های اصلی توسعه هر جامعه‌ای است و در حوزه زندگی عشایری و تولید لبنیات اهمیت ویژه‌ای دارد. دانش فنی در زمینه بهداشت دام، شیوه‌های صحیح دوشیدن شیر، روش‌های نگهداری و فرآوری لبنیات می‌تواند کیفیت و کمیت تولیدات را به شدت افزایش دهد.متأسفانه بسیاری از عشایر به دلیل دوری از مراکز آموزشی و کمبود امکانات، از این آموزش‌ها محروم هستند. بنابراین، ایجاد مراکز آموزشی سیار یا آموزش از راه دور، برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های تخصصی می‌تواند به ارتقاء سطح دانش و توانمندی عشایر کمک کند. همچنین، فرهنگ‌سازی درباره اهمیت حفاظت از مراتع و محیط زیست و استفاده بهینه از منابع طبیعی برای نسل جوان عشایری، از طریق مدارس و رسانه‌ها امری ضروری است تا چرخه تولید لبنیات با رویکردی پایدار ادامه یابد.
جایگاه روز روستا و عشایر در تقویت همبستگی اجتماعی
روز روستا و عشایر فرصتی منحصربه‌فرد برای افزایش همبستگی و ارتباط میان اقشار مختلف جامعه است. این روز می‌تواند به عنوان نمادی از اتحاد بین شهر و روستا عمل کند و به شکستن فاصله‌ها و سوء تفاهم‌ها کمک کند.جشن‌ها و برنامه‌های فرهنگی که در این روز برگزار می‌شود، امکان تبادل تجارب و دانش بین روستاییان، عشایر و سایر اقشار را فراهم می‌آورد و زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر در جهت توسعه روستاها و مناطق عشایری خواهد بود. این ارتباطات به تقویت حس مسئولیت اجتماعی و حمایت متقابل منجر می‌شود و انگیزه‌ای برای حفظ سبک زندگی سنتی و توسعه پایدار در این مناطق فراهم می‌کند.
گردشگری روستایی و عشایری و تقویت اقتصاد محلی
گردشگری روستایی و عشایری می‌تواند به عنوان یکی از راهکارهای مؤثر برای تقویت اقتصاد محلی و حفظ فرهنگ بومی مطرح شود. بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی به دنبال تجربه زندگی ساده و طبیعی در روستاها و اقامت در مناطق عشایری هستند.این موضوع فرصتی است تا تولیدکنندگان لبنیات عشایری محصولات خود را به گردشگران عرضه کنند و درآمد خود را افزایش دهند. همچنین، گردشگری موجب افزایش اشتغال در بخش خدمات و صنایع دستی مرتبط با روستا و عشایر می‌شود که در نهایت به توسعه متوازن و پایدار مناطق کمک می‌کند. برای بهره‌برداری بهتر از این فرصت، لازم است زیرساخت‌های گردشگری در این مناطق بهبود یابد و برنامه‌های فرهنگی و معرفی محصولات بومی به گردشگران تدوین شود.
برندسازی و ارتقاء ارزش اقتصادی محصولات عشایری
یکی از راه‌های افزایش ارزش اقتصادی محصولات لبنی عشایری، ارتقاء کیفیت و ایجاد برندهای معتبر است. محصولات لبنی سنتی عشایری به دلیل طعم و کیفیت منحصربه‌فرد خود، قابلیت تبدیل شدن به برندهای محبوب در بازارهای محلی و حتی بین‌المللی را دارند.این امر مستلزم رعایت استانداردهای بهداشتی، بسته‌بندی مناسب و تبلیغات هدفمند است. ایجاد اتحادیه‌ها و تعاونی‌های عشایری می‌تواند به تولیدکنندگان کمک کند تا به‌صورت جمعی محصولات خود را معرفی و بازاریابی کنند. همچنین، حمایت دولت در زمینه صدور مجوزها و استانداردسازی این محصولات ضروری است تا لبنیات عشایری با نام ایران و فرهنگ بومی این کشور در بازارهای جهانی شناخته شود.
