به قلم:علی ستاری
به گزارش اختصاصی دریای اندیشه، در شرایطی که بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق حمل‌ونقل دریایی انجام می‌شود، تأمین به‌موقع سوخت کشتی‌ها به یکی از ضرورت‌های انکارناپذیر در زنجیره جهانی کالا تبدیل شده است. بانکرینگ نفتی که به معنای عرضه سوخت به کشتی‌هاست، امروزه نه‌تنها یک فعالیت لجستیکی بلکه یک حوزه راهبردی با آثار اقتصادی، زیست‌محیطی و ژئوپولیتیکی گسترده به شمار می‌رود که در این گزارش تلاش داریم به بررسی ابعاد مختلف بانکرینگ دریایی و فرصت‌های پنهان و آشکار آن برای کشورهای دارای موقعیت جغرافیایی استراتژیک بپردازیم چرا که در دنیا معدود کشورهایی هستند که می توانند به سودآوری عظیم این بازار بزرگ بین المللی متصل شوند و کشور ما و استان ما هرمزگان یکی از بهترین موقعیت ها را برای نقش آفرینی در این حوزه دارد و صد افسوس که این ظرفیت ها نیز نادیده گرفته شده است و فرصت های آن در اختیار کشورهای همسایه قرار گرفته است.
بانکرینگ چیست و چرا اهمیت دارد؟
بانکرینگ نفتی به مجموعه فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که شامل تأمین، انتقال، آزمایش، و تحویل سوخت به کشتی‌ها می‌باشد. واژه «بانکر» در گذشته به مخازن سوخت کشتی اشاره داشت، اما امروزه به کل زنجیره عملیات سوخت‌رسانی دریایی اطلاق می‌شود.
سوخت‌هایی که در این صنعت استفاده می‌شوند شامل: نفت کوره (HFO)، سوخت کم‌گوگرد (LSFO)، گازوئیل دریایی (MGO)و در آینده LNG متانول، آمونیاک و سوخت‌های کم‌کربن است و با توجه به حجم عظیم تجارت جهانی از طریق دریا، بدون بانکرینگ مؤثر، عملاً زنجیره تأمین جهانی دچار اختلال می‌شود.
حال کشور ما و استان هرمزگان از دو جهت مهم قادر است در این حوزه نقش آفرین بوده و دست برتر را داشته باشد؛ نخست اینکه ایران امروز صرف نظر از دارا بودن منابع عظیم انرژی فسیلی، جزو کشورهای تولید کننده سوخت محسوب می شود و می توان انرژی فسیلی را به انواع سوخت های مختلف تبدیل شود که خوشبختانه با توسعه صنعت پالایش در هرمزگان و همچنین هدفگذاری برای ساخت پتروپالایشگاه‌های جدید هرمزگان یکی بهترین پهنه ها برای تولید سوخت کشتی است و از جهت دیگر این استان بهترین موقعیت جغرافیایی را نیز برای فروش این سوخت دارد.
فرصتی برای توسعه، اشتغال و دیپلماسی انرژی
در بسیاری از کشورها، بانکرینگ به یک منبع ارزآوری پایدار تبدیل شده است. کشورهایی مانند سنگاپور و شهرهایی مانند فجیره، جبل‌علی و روتردام در هلند توانسته‌اند با تکیه بر زیرساخت‌های مدرن و موقعیت جغرافیایی ممتاز، به هاب‌های اصلی سوخت‌رسانی دریایی جهان تبدیل شوند.
برای کشورهایی با دسترسی به شاهراه‌های کشتیرانی، توسعه این صنعت می‌تواند مزایای بی نظیری از جمله درآمد ارزی مستقیم از فروش سوخت، جذب کشتی‌های بین‌المللی و رونق بنادر، اشتغال‌زایی در حوزه‌های تخصصی فنی، لجستیکی، ایمنی و مدیریتی، انتقال دانش فنی و هم‌افزایی با صنایع پالایش و پایین‌دستی نفت و افزایش نفوذ ژئوپولیتیکی در منطقه از طریق دیپلماسی انرژی را ایجاد کند.
ریسک‌ها و تهدیدهای پنهان بانکرینگ چیست؟
در کنار سودآوری قابل‌توجه، صنعت بانکرینگ با مجموعه‌ای از ریسک‌های فنی، زیست‌محیطی، اقتصادی و حقوقی نیز مواجه است؛ طبق نظر کارشناسان آلودگی سوخت و مغایرت با استاندارد ISO 8217، آسیب به موتور کشتی‌ها به دلیل ناخالصی سوخت و تفاوت حجم سفارش داده‌شده و تحویل‌شده به‌دلیل انبساط حرارتی یا تخلفات فروشنده از ریسک هایی است که موجب است عارض شود.
استاندارد ایزو ۸۲۱۷ یک استاندارد بین‌المللی است که توسط سازمان بین‌المللی استانداردها (ISO) تعیین شده است. این استاندارد مشخصات سوخت های دریایی را از جمله خواص فیزیکی، شیمیایی و محتوای انرژی آن‌ها را تعیین می‌کند. ایزو ۸۲۱۷ به عنوان یک استاندارد جهانی مورد تایید و استفاده قرار گرفته است و در کلیه کشورها برای انتقال سوخت های دریایی استفاده می‌شود.
ریسک‌های زیست‌محیطی
از سویی دیگر توسعه این صنعت می تواند مشکلاتی زیست محیطی شدیدی را برای اکوسیستم دریایی استان در پی داشته باشد؛ نشت حتی مقدار اندکی سوخت موجب آسیب شدید به اکوسیستم دریایی می‌شود و این موضوع می تواند تبعات بدی در حوزه آبزیان و اشتغال صیادان به همراه داشته باشد ضمن اینکه تخطی از الزامات زیست‌محیطی IMO 2020 جریمه‌های سنگین و محرومیت از پهلوگیری در سطح بین المللی را در پی دارد.
براساس قانون سازمان بین‌المللی دریانوردی موسوم به «IMO ۲۰۲۰» میزان سولفور (گوگرد) سوخت کشتی‌ها باید از میزان ۵/ ۳ درصد به ۵/ ۰ درصد برسد و اگر از این مهم تخطی شود مشکلات فراوانی در ی خواهد داشت که یک نوع تحریم خود ساخته خواهد بود.
ریسک‌های اقتصادی
این بازار بین المللی ریسک های اقتصادی نیز در پی دارد که نوسانات شدید قیمت نفت و تاثیر پذیری آن، فشار بر منابع سوخت داخلی یا واردات پرهزینه، هزینه‌های بالای زیرساختی، نگهداری و انطباق با مقررات و افزایش احتمال تحریم‌ها یا دعاوی بین‌المللی است.
دولت باید سیاست‌گذار، حامی و ناظر باشد
دولت‌ها در توسعه بانکرینگ دریایی نقش چندوجهی و محوری دارند. از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها تا نظارت بر استانداردهای ایمنی و محیط‌زیستی و از تسهیل روابط بین‌المللی تا مدیریت ریسک‌های امنیتی و حقوقی، تمام این موارد نیازمند حضور مؤثر و هوشمندانه دولت است.
تسهیل امنیت دریایی، مقابله با قاچاق، ایجاد سازوکارهای پایدار مالی و بهره‌برداری از مزیت‌های ژئوپولیتیکی در تنگه‌ها و مسیرهای استراتژیک دریایی نیز از جمله مسئولیت‌های اصلی حاکمیتی در این حوزه است.
فناوری، هوشمندسازی و سوخت‌های آینده
صنعت بانکرینگ در حال گذار به سوخت‌های پاک‌تر و سیستم‌های دیجیتالی شفاف‌تر است. استفاده از فناوری‌هایی نظیر؛ اینترنت اشیا (IoT) برای پایش جریان سوخت، بلاکچین برای ثبت شفاف تراکنش‌ها و هوش مصنوعی برای پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی عملیات از الزامات ورود عالمانه به این صنعت است و همراه با نقشه راه برای گذار به سوخت‌هایی همچون LNG و متانول، آینده این صنعت را ترسیم می‌کند. کشورهای پیشرو باید همزمان با آموزش نیروی انسانی، توسعه ناوگان سازگار، و بروزرسانی زیرساخت‌ها، وارد این مسیر شوند.
جایگاه خود را بشناسیم
برای رقابت با هاب‌هایی نظیر سنگاپور و فجیره، باید بر قیمت رقابتی، کیفیت بالا، سرعت تحویل، امنیت و تنوع خدمات تمرکز کرد؛ همچنین، موقعیت جغرافیایی کشور در مسیرهای پر تردد کشتیرانی یک مزیت کلیدی است که تنها با زیرساخت و مدیریت قوی می‌تواند به مزیت اقتصادی تبدیل شود.
تدابیر تحریمی و پایداری عملیاتی
با توجه به احتمال تحریم‌های بین‌المللی، کشورها می‌توانند با استفاده ازشرکت‌های واسط، ارزهای دیجیتال و تهاتری و پرچم‌گذاری در کشورهای ثالث و قراردادهای حقوقی منعطف و تطبیق با استانداردهای بین‌المللی از دارایی‌ها و عملیات بانکرینگ خود حفاظت کرده و پایداری عملیات را حفظ کنند.
آینده بانکرینگ در گرو چابکی، شفافیت و پایداری است
بانکرینگ نفتی دیگر صرفاً یک خدمات بندری نیست؛ عرصه‌ای استراتژیک در تقاطع تجارت، انرژی، محیط زیست، فناوری و سیاست خارجی.
موفقیت در این حوزه به تلفیق دانش فنی، نوآوری فناورانه،انطباق با مقررات جهانی،سرمایه‌گذاری هوشمندو دیپلماسی فعال بستگی دارد.
کشوری در این صنعت برنده خواهد بود که بتواند با چابکی، شفافیت عملیاتی و پایداری زیست‌محیطی، مزیت‌های جغرافیایی و فنی خود را به قدرت اقتصادی و دیپلماتیک تبدیل کند.
