مریم عزیزی
جنوب ایران دروازه کشور به آب‌های آزاد است، اما ظرفیت‌های آن فقط به موقعیت جغرافیایی محدود نمی‌شود. تابش ۳۰۰ روز آفتاب، بادهای موسمی خلیج فارس و جزر و مد در سواحل، ترکیبی استثنایی برای تبدیل این منطقه به قطب انرژی پاک خاورمیانه.
بسیاری از برنامه‌های انرژی کشور همچنان بر نفت و گاز متمرکز است و انرژی‌های تجدیدپذیر در حاشیه قرار گرفته‌اند. نبود یک سیاست جامع و پایدار، سرمایه‌گذاران را دلسرد می‌کند و پروژه‌ها را ناپایدار می‌سازد.
موانع حقوقی و بوروکراتیک
پیچیدگی‌های اداری، طولانی بودن فرآیند صدور مجوزها و نبود هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف اجرایی از دیگر مشکلاتی است که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در جنوب ایران را کند کرده است.
آینده جنوب ایران به‌عنوان قطب انرژی پاک منطقه
با وجود همه چالش‌ها، چشم‌انداز انرژی‌های تجدیدپذیر در جنوب ایران روشن است. در شرایطی که جهان به سمت کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و گذار به انرژی‌های پاک حرکت می‌کند، ایران نیز چاره‌ای جز همراهی با این روند جهانی ندارد. جنوب کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز، منابع طبیعی فراوان و دسترسی به آب‌های آزاد، می‌تواند به یکی از کانون‌های اصلی تولید و صادرات انرژی تجدیدپذیر در خاورمیانه بدل شود.
اجرای پروژه‌های مشترک با کشورهای همسایه، سرمایه‌گذاری در بخش فناوری، آموزش نیروی انسانی و تدوین سیاست‌های پایدار انرژی از جمله اقداماتی است که می‌تواند مسیر ایران را در این حوزه هموار کند. اگر دولت و بخش خصوصی دست به دست هم دهند، جنوب ایران قادر خواهد بود علاوه بر تأمین بخش بزرگی از نیاز داخلی، به صادرکننده انرژی پاک تبدیل شود و نقش مهمی در تحقق اقتصاد دریامحور ایفا کند.
جنوب ایران با تابش فراوان خورشید، وزش بادهای دریایی و ظرفیت‌های بی‌پایان جزر و مد، گنجی پنهان در دل خود دارد. این گنج چیزی جز انرژی تجدیدپذیر نیست.
امروز که جهان در حال گذار به سمت انرژی‌های پاک است، ایران نیز باید از این فرصت بهره گیرد تا نه‌تنها اقتصاد خود را از وابستگی شدید به نفت و گاز برهاند، بلکه جایگاه استراتژیک خود را در منطقه تثبیت کند.
اقتصاد دریامحور تنها با تکیه بر صادرات نفت خام شکل نمی‌گیرد؛ بلکه در گروی سرمایه‌گذاری در آینده‌ای پاک و پایدار است.
انرژی‌های تجدیدپذیر در جنوب ایران می‌توانند ستون فقرات این آینده باشند؛ آینده‌ای که در آن دریا و خورشید نه تهدید، که فرصتی بی‌نظیر برای توسعه پایدار و رفاه نسل‌های آینده خواهند بود.
ایران از دیرباز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفت و گاز جهان شناخته شده و اقتصاد ملی کشور تا امروز به‌شدت به این منابع وابسته بوده است. بخش قابل‌توجهی از بودجه دولت از محل فروش نفت و گاز تأمین می‌شود و همین وابستگی سبب شده است که کوچک‌ترین نوسان در بازارهای جهانی انرژی یا اعمال محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی، بر معیشت و اقتصاد کشور تأثیر مستقیم بگذارد. این در حالی است که جنوب ایران ـ شامل استان‌های بوشهر، هرمزگان، خوزستان و سیستان‌وبلوچستان ـ از ظرفیت‌های بی‌بدیلی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر برخوردار است؛ ظرفیت‌هایی که اگر به‌درستی مورد بهره‌برداری قرار گیرند، نه‌تنها می‌توانند بخشی از مشکلات انرژی کشور را مرتفع کنند بلکه امکان شکل‌گیری یک اقتصاد دریامحور پایدار را نیز فراهم خواهند ساخت.
جنوب ایران دروازه ایران به آب‌های آزاد است. این موقعیت جغرافیایی، در کنار تابش شدید خورشید، وزش بادهای دریایی و پدیده‌های طبیعی همچون جزر و مد، شرایطی فراهم آورده که منطقه را به یکی از مستعدترین نقاط برای توسعه انرژی‌های پاک در خاورمیانه بدل می‌کند. پرسش اینجاست: چرا تاکنون از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری کامل نشده و چه آینده‌ای می‌توان برای آن متصور بود؟
ظرفیت‌های جنوب ایران برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر
انرژی خورشیدی؛ سرمایه‌ای همیشگی
استان‌های جنوبی ایران به دلیل قرار گرفتن در کمربند خورشیدی جهان، از بالاترین میزان تابش سالانه خورشید برخوردارند. در بوشهر و هرمزگان، میانگین روزهای آفتابی سالانه بیش از ۳۰۰ روز است و همین ویژگی امکان احداث نیروگاه‌های خورشیدی با بازده بالا را فراهم می‌کند. در بسیاری از نقاط این استان‌ها، شدت تابش خورشید در حدی است که حتی پنل‌های نسل قدیمی نیز توان تولید برق اقتصادی دارند.
انرژی بادی؛ قدرت بادهای موسمی و دریایی
خلیج فارس و دریای عمان محل وزش بادهای دائمی و موسمی‌اند. مناطقی همچون منوجان، میناب، قشم و حتی سواحل بوشهر به دلیل برخورداری از سرعت مناسب باد، برای نصب توربین‌های بادی بسیار مطلوب هستند. تجربه کشورهای اروپایی نشان داده است که ترکیب انرژی بادی و خورشیدی می‌تواند یک شبکه پایدار و قابل اتکا ایجاد کند؛ موضوعی که برای جنوب ایران نیز
به‌راحتی قابل تحقق است.
انرژی جزر و مدی و موج دریا
استفاده از انرژی جزر و مدی شاید هنوز در ایران ناشناخته باشد، اما کشورهای حاشیه اقیانوس اطلس و آرام سال‌هاست که از این منبع طبیعی بهره می‌برند. سواحل جنوبی ایران به‌ویژه در بندرعباس و چابهار از پتانسیل بالایی برای احداث نیروگاه‌های جزر و مدی برخوردارند. با توجه به گستردگی سواحل و عمق مناسب در برخی مناطق، این نوع انرژی می‌تواند به یک منبع پایدار در اقتصاد دریامحور کشور تبدیل شود.
توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در جنوب اشتغال‌زایی برای جوانان
توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی نیازمند زیرساخت، تجهیزات، خدمات فنی و نیروی انسانی متخصص است. این امر می‌تواند فرصت‌های شغلی گسترده‌ای برای جوانان استان‌های جنوبی ایجاد کند؛ استان‌هایی که نرخ بیکاری در آن‌ها معمولاً بالاتر از میانگین کشوری است.
کاهش فشار بر منابع فسیلی
با رشد مصرف داخلی برق، بخش زیادی از گاز و نفت تولیدی کشور در نیروگاه‌ها مصرف می‌شود. اگر بخشی از این بار به دوش انرژی‌های تجدیدپذیر گذاشته شود، امکان صادرات نفت و گاز افزایش می‌یابد و درآمد ارزی کشور بالا می‌رود.
کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی
آلودگی‌های نفتی و سوزاندن سوخت‌های فسیلی از معضلات جدی محیط زیست دریایی جنوب ایران هستند. توسعه انرژی پاک، هم به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند و هم اکوسیستم‌های دریایی حساس خلیج فارس و دریای عمان را از تهدیدات جدی نجات می‌دهد.
امکان صادرات برق و انرژی پاک
با توسعه زیرساخت‌های انتقال انرژی، ایران می‌تواند به صادرکننده برق تجدیدپذیر به کشورهای حاشیه خلیج فارس و حتی شبه‌قاره هند تبدیل شود. این کشورها نیاز فزاینده‌ای به انرژی دارند و نزدیکی جغرافیایی جنوب ایران یک مزیت رقابتی مهم محسوب می‌شود.
چالش‌های پیش‌روی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر
کمبود سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند منابع مالی قابل توجه است. با وجود ظرفیت‌های طبیعی عظیم، نبود حمایت‌های مالی و بی‌ثباتی اقتصادی، مانعی بزرگ برای جذب سرمایه داخلی و خارجی به شمار می‌آید.
فناوری و زیرساخت ناکافی
بخش عمده تجهیزات مورد نیاز همچون پنل‌های خورشیدی یا توربین‌های بادی از خارج وارد می‌شوند. تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری سبب شده است که دسترسی به فناوری‌های روز محدود باشد. همچنین شبکه انتقال برق در استان‌های جنوبی برای جذب گسترده انرژی‌های تجدیدپذیر آماده نیست.
