به گزارش دریای اندیشه: با فرارسیدن فصل خنک جنوب، بندرعباس به یکی از مقاصد محبوب گردشگران داخلی و خارجی تبدیل می‌شود. سواحل زیبا، جزایر خلیج فارس، بازارهای محلی، و طبیعت بکر اطراف شهر، هر ساله مسافران زیادی را جذب می‌کنند. این فرصت برای معرفی فرهنگ محلی، غذاهای سنتی، موسیقی و آیین‌های بومی اهمیت ویژه‌ای دارد، اما همزمان چالش‌های محیط‌زیستی نیز به همراه دارد.
با افزایش جمعیت موقت گردشگران، فشار بر منابع طبیعی، سواحل، جنگل‌ها و زیستگاه‌های جانوری بیشتر می‌شود. رهاسازی زباله، آلودگی آب‌ها، و آسیب به پوشش گیاهی از مهم‌ترین مشکلات بالقوه هستند. بنابراین، ضروری است که محیطی مسئولانه و پایدار ایجاد شود تا گردشگری با کمترین آسیب به طبیعت و فرهنگ محلی انجام شود.
راهکارهایی برای مدیریت گردشگری پایدار
1. ایجاد کمپ‌ها و مسیرهای مشخص گردشگری:
تعیین مناطق مشخص برای بازدید و استراحت گردشگران، از ورود به مناطق حساس طبیعی جلوگیری می‌کند. در سواحل شرقی و غربی بندرعباس، مناطقی وجود دارد که زیستگاه پرندگان مهاجر هستند و ورود بی‌رویه گردشگران می‌تواند چرخهٔ زیستی این گونه‌ها را مختل کند. ایجاد مسیرهای گردشگری کنترل‌شده باعث می‌شود گردشگران هم از طبیعت لذت ببرند و هم به حفظ آن کمک کنند.
۲. آموزش گردشگران:
آموزش نقش بسیار مهمی در رفتار گردشگران دارد. نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی دربارهٔ حفاظت از محیط زیست و فرهنگ محلی، برگزاری کارگاه‌های کوتاه توسط راهنمایان محلی، و ارائه بسته‌های آموزشی در مراکز اقامتی می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد. این آموزش‌ها باید به زبان‌های فارسی، انگلیسی و عربی تهیه شوند تا همهٔ گردشگران پیام‌های زیست‌محیطی را درک کنند.
ترویج فرهنگ محلی
یکی از مؤثرترین روش‌ها برای گسترش گردشگری پایدار، توجه به فرهنگ بومی است. معرفی غذاهای سنتی مانند ماهی برشته، قلیه‌ماهی و نان تُمُشی، اجرای موسیقی بندری و نمایش آیین‌های سنتی می‌تواند تجربه گردشگری را غنی‌تر کند. زمانی که گردشگر با هویت محلی آشنا شود، احترام بیشتری نسبت به مردم و محیط پیدا می‌کند. صنایع دستی مانند حصیربافی، صدف‌کاری و پارچه‌های بندری نیز می‌توانند ضمن حفظ فرهنگ، به اقتصاد خانواده‌های محلی کمک کنند.
برنامه‌های پاکیزگی و فعالیت‌های داوطلبانه
یکی از رویکردهای جدید، مشارکت گردشگران در برنامه‌های زیست‌محیطی است. برگزاری کمپین‌های جمع‌آوری زباله در سواحل و مناطق گردشگری، با همکاری گردشگران، دانشجویان و اهالی محل، ضمن بهبود وضعیت محیط، حس تعلق و مسئولیت‌پذیری را افزایش می‌دهد. برخی از گروه‌های مردم‌نهاد در بندرعباس همچون «دوستداران خلیج فارس» و «پاک‌ساحل» در سال‌های اخیر چنین فعالیت‌هایی را با موفقیت اجرا کرده‌اند.
کنترل جمعیت گردشگران در مناطق حساس:
در مناطقی چون جزیرهٔ شیدور، کوه گنو و جنگل‌های حرا، ورود بی‌رویه گردشگران می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اکوسیستم وارد کند. بنابراین، لازم است با تعیین سقف بازدید روزانه و اعمال سیستم رزرو آنلاین، کنترل مناسبی بر تعداد بازدیدکنندگان انجام شود. این روش در بسیاری از کشورهای موفق در زمینهٔ گردشگری پایدار مانند نیوزیلند و نروژ اجرا شده است
نقش جوامع محلی در حفاظت از محیط زیست
جوامع محلی نخستین نگهبانان طبیعت هستند. مردم بندرعباس و روستاهای اطراف همواره رابطه‌ای دیرینه با دریا و زمین داشته‌اند. صیادی، کشاورزی، دامداری و صنایع دستی بخشی از معیشت آنان را تشکیل می‌دهد. اگر منافع اقتصادی حاصل از گردشگری به‌طور عادلانه میان مردم محلی توزیع شود، آنان انگیزهٔ بیشتری برای حفاظت از محیط زیست پیدا می‌کنند.
ایجاد بازارچه‌های محلی برای فروش محصولات بومی، استخدام راهنمایان محلی، و برگزاری جشنواره‌های فرهنگی از جمله اقداماتی است که می‌تواند این مشارکت را تقویت کند.
تأثیر اقتصادی و اجتماعی گردشگری بر بندرعباس
گردشگری نه تنها باعث رونق اقتصادی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز تبادل فرهنگی نیز هست. افزایش حضور گردشگران در بندرعباس موجب توسعهٔ زیرساخت‌های شهری، بهبود حمل‌ونقل، افزایش فرصت‌های شغلی و رشد کارآفرینی در حوزهٔ خدمات گردشگری می‌شود.
با این حال، اگر مدیریت مناسبی وجود نداشته باشد، توسعهٔ بی‌رویه می‌تواند مشکلاتی مانند افزایش قیمت زمین، فشار بر منابع آب، و نابرابری اجتماعی ایجاد کند. بنابراین، لازم است طرح‌های توسعهٔ گردشگری با ارزیابی اثرات زیست‌محیطی همراه باشند.
نقش نهادهای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد
سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری بندرعباس، و اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان هرمزگان، می‌توانند با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد، برنامه‌های مشترکی برای حفاظت از طبیعت اجرا کنند. به عنوان مثال، می‌توان «کمیتهٔ گردشگری سبز بندرعباس» را تشکیل داد تا سیاست‌گذاری و نظارت بر فعالیت‌های گردشگری با نگاه زیست‌محیطی انجام شود.
همچنین، راه‌اندازی «پایگاه دادهٔ زیست‌محیطی» شامل اطلاعات دقیق دربارهٔ مناطق حساس، گونه‌های گیاهی و جانوری، و وضعیت سواحل، می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های علمی‌تر کمک کند.
تجربه کشورهای همسایه
در کشورهای حوزهٔ خلیج فارس مانند عمان و امارات، طی دههٔ گذشته تلاش‌های گسترده‌ای برای توسعهٔ گردشگری پایدار صورت گرفته است. در عمان، مناطقی مانند «مسندم» با استفاده از مدل گردشگری بوم‌محور توانسته‌اند هم درآمدزایی کنند و هم محیط طبیعی خود را حفظ نمایند.
در امارات نیز پروژه‌هایی مانند «ساحل پاک ابوظبی» با مشارکت مردم و دولت اجرا شده است که الگوی موفقی برای شهرهای ساحلی ایران، از جمله بندرعباس، محسوب می‌شود. بهره‌گیری از این تجربه‌ها می‌تواند به طراحی سیاست‌های مؤثرتر در ایران کمک کند.
آموزش و فرهنگ‌سازی در مدارس و رسانه‌ها
پایداری محیط زیست بدون آگاهی عمومی ممکن نیست. مدارس می‌توانند نقش مؤثری در شکل‌دهی رفتار نسل آینده داشته باشند. آموزش دربارهٔ تفکیک زباله، صرفه‌جویی در مصرف آب، و احترام به طبیعت باید از سنین پایین آغاز شود.
رسانه‌های محلی، برنامه‌های تلویزیونی و شبکه‌های اجتماعی نیز می‌توانند با تولید محتواهای جذاب و آموزشی، نگرش مثبت نسبت به گردشگری مسئولانه را گسترش دهند. معرفی چهره‌های موفق محلی در حفاظت از محیط زیست.
فناوری و نوآوری در خدمت طبیعت
در عصر دیجیتال، فناوری می‌تواند ابزار مؤثری برای مدیریت گردشگری باشد. استفاده از اپلیکیشن‌های راهنمای گردشگری، سامانه‌های هشدار محیطی، و سیستم‌های هوشمند مدیریت زباله، از جمله روش‌هایی است که شهرهای مدرن برای کاهش اثرات زیست‌محیطی به کار می‌گیرند.
در بندرعباس نیز می‌توان با راه‌اندازی اپلیکیشن «گردشگر سبز» مسیرهای مجاز گردشگری، اطلاعات فرهنگی و نکات زیست‌محیطی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار داد.
آیندهٔ گردشگری پایدار در بندرعباس
با توجه به ظرفیت‌های طبیعی و فرهنگی این شهر، آیندهٔ گردشگری بندرعباس می‌تواند بسیار روشن باشد. تحقق این چشم‌انداز، نیازمند همکاری همهٔ بخش‌هاست: دولت، مردم، بخش خصوصی، و سازمان‌های مدنی. اگر هر گردشگر خود را «مهمان مسئول» بداند و هر شهروند نقش «میزبان آگاه» را ایفا کند، بندرعباس می‌تواند الگوی گردشگری پایدار در جنوب ایران شود
نتیجه‌گیری
گردشگری پایدار تنها یک شعار نیست، بلکه رویکردی عملی و چندبعدی است که به توسعهٔ اقتصادی، حفظ فرهنگ و صیانت از محیط زیست به‌طور همزمان می‌پردازد. بندرعباس با سواحل زیبا، فرهنگ غنی و مردم مهمان‌نوازش، ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران دارد، اما این جذب باید همراه با آموزش، برنامه‌ریزی و احترام به طبیعت باشد. اجرای طرح‌های پاکیزگی، استفاده از فناوری‌های نو، تقویت مشارکت مردم و حمایت نهادهای دولتی می‌تواند این شهر را به الگویی از همزیستی میان گردشگری و محیط زیست تبدیل کند. در نهایت، اگر هر فرد ـ از مسئولان تا گردشگران ـ سهم خود را در حفاظت از زمین و دریا ایفا کند، خلیج فارس و سواحل بندرعباس برای نسل‌های آینده نیز پاک، زیبا و زنده باقی خواهند ماند.
