به گزارش دریای اندیشه، نماز باران یا صلاة الاستسقاء یکی از سنت‌های دیرینه اسلامی است که مسلمانان در زمان کمبود بارش، خشکسالی یا نیاز شدید به نزول رحمت الهی، آن را به‌صورت جمعی اقامه می‌کنند. این نماز یک آیین اجتماعی، معنوی و حتی فرهنگی است که همواره با مفاهیمی چون امید، همبستگی، توکل و بازگشت به خداوند همراه بوده است.
فلسفه و معنای نماز باران
در آموزه‌های اسلامی، باران نشانه‌ای از رحمت و لطف خداوند معرفی شده است؛ بنابراین زمانی که خشکسالی رخ می‌دهد، مردم با برگزاری نماز باران، ضمن اعتراف به نیاز و ناتوانی بشر، از خداوند طلب بارش می‌کنند.
این نماز یادآور این حقیقت است که انسان با وجود پیشرفت علمی، همچنان در برابر قدرت طبیعت و مشیت خداوند نیازمند است.
نماز باران چگونه اقامه می‌شود؟
نماز باران معمولاً به‌صورت جماعت و در فضای باز مانند بیابان، دشت یا خارج از شهربرگزار می‌شود تا نشانه‌ای از فروتنی و بندگی باشد. پیش از اقامه این نماز، در متون دینی توصیه شده است که مردم توبه کنند و از رفتارهای نادرست بازگردند، از یکدیگر حلالیت بطلبند، به نیازمندان صدقه بدهند، حقوق تضییع‌شده را جبران کنند و در یک کلام خود را برای پاک ترین حالات آماده کنند تا تضرع شان در درگاه الهی تاثیر بیشتری داشته باشد.
این آمادگی روحی و اخلاقی، نشان می‌دهد که نماز باران تنها یک درخواست فیزیکی برای بارش نیست، بلکه پیوندی معنوی و اخلاقی میان انسان و خداوند ایجاد می‌کند.
آداب و شیوه برگزاری
نماز باران دو رکعت است و شبیه نماز عید فطر و قربان خوانده می‌شود، با این تفاوت که تعداد تکبیرها و دعاهای پس از نماز بیشتر است. پس از پایان نماز، امام جماعت دعاهایی در طلب باران و رفع مشکلات مردم می‌خواند. در برخی مناطق ایران، مردم همراه با کودکان و سالمندان شرکت می‌کنند تا خلوص و پاکی جمعی بیشتر شود.
حضور حیوانات اهلی در برخی آیین‌های قدیمی نیز رایج بوده تا نشانه‌ای از نیاز عمومی خلقت به باران باشد. البته در استان هرمزگان آیین های سنتی خاصی به منظور تقویت ارتباط زمین و آسمان وجود دارد و مردم با توجه به شرایط اقلیمی هرمزگان که متاثر از بی بارانی بوده، همواره برای ترغیب آسمان بع نزول رحمت تلاش هایی را انجام می‌دادند؛ مسئله‌ای که ریشه در باورها و فرهنگ مردم دارد.
نقش اجتماعی نماز باران
نماز باران علاوه بر جنبه عبادی، پیام‌های اجتماعی و فرهنگی مهمی دارد که شامل ایجاد اتحاد و همبستگی جامعه هنگام مواجهه با بحران، بازگشت به معنویت و کاهش تنش‌های اجتماعی، توجه به محیط‌زیست و اهمیت منابع آب و احیای سنت‌های مذهبی و فرهنگی می‌شود.
در واقع، این مراسم نماز باران فرصتی است تا مردم یک شهر یا روستا کنار هم جمع شوند، در برابر خداوند فروتن شوند و برای آینده‌ای بهتر دعا کنند و مردم بندرعباس که قریب به 50 درصد آب شرب شان از طریق آب شیرین سازی شده دریا تامین می‌شود امروز در شرایطی و موقعیتی قرار گرفته اند که برای پایدار سازی وضعیت آبی شان دست به دامان آسمان شده‌اند؛ این موضوع برگرفته از نگاه ژرف و دقیق مردم است؛ تاکید دارم که بگویم؛ تنها با عینک دینی و مذهبی به صلاة الاستسقاء نگاه نکنید؛ حتی گبر ترین و لائیک ترین انسان ها و فرقه ها نیز به قدرت موجودی برتر اعتقاد دارند و برای این مهم مناسکی را در نظر می‌گیرند.
اما نکته مورد تاکید من این است که؛ مردم بندرعباس که خیالشان از تامین آب شربشان راحت است؛ به هر صورت، دریایی هست و آب شیرین کنی وجود دارد تا دسترسی مردم به آب شرب را پایدار نگه دارد اما مسئله مهم حق آّبه طبیعت است؛ اگر گرازهای وحشی به شهرها هجوم می‌آورند، یوز پلنگ زخمی در بشاگرد تلف می‌شود؛ جبیرها و بزهای وحشی در آستانه نابودی قرار می‌گیرند؛ شترها به شکل سرگردان از حریم خود خارج شده و وارد حریم راه ها می‌شوند؛ و خرس سیاه آسیایی به دام مردم در روستاهای رودان حمله می‌کنند؛ از غلت هایی نشات می گیرد که یکی از اصلی ترین غلل آن بی آب و علف شدن استان هست؛ خشکسالی و کم بارشی و متاسفانه بی بارشی، چرخه حیات حیوانات را دچار مشکل کرده است؛ حیوانات گوشت خوار حیاتشان به حیات حیوانات گیاه خوار گره خورده است؛ حیات حیوانات گیاه خوار به گیاهان گره خورده و گیاهان هم برای رشد نیاز به باران دارند؛ که نیست.
نماز باران تمرین بندگی و تلاشی برای نظم بخشی به طبیعت و انضباط بخشی به اکوسیستم و تلاشی برای روی مدار بازگرداندن چرخه حیات است؛ چرخه حیاتی که انسان آن را با رفتارهای پر خطر و غیر متعارف مختل کرده است و انتظار دارد خداوند آن را اصلاح کند.
سنتی زنده در فرهنگ ایرانی
گرچه امروز فناوری‌های نوین مدیریت آب پیشرفت کرده است، اما نماز باران همچنان جایگاه خود را در دل مردم حفظ کرده و در بسیاری از شهرها هنگام خشکسالی برگزار می‌شود.
این سنت یادآور این نکته است که معنویت و دعا می‌تواند در کنار دانش و مدیریت منابع، به انسان آرامش و امید ببخشد.
در شهر بندرعباس، این نماز به امامت آیت الله محمد عبادی زاده برگزار شد؛ مکان آن نیز زیارتگاه یا قدمگاه پنجه علی است که این روزها به کوهستان پارک پنجه علی معروف است؛ جایی که از قدیم الایامف هر گاه مردم بندرعباس از زمین ناامید می شدند با حضور در آن خود را به آسمان نزدیک می کردند و با قربانی و نذورات به درگاه خداوند متعال می رفتند؛ هرمزگانی ها قطعا می دانند که نماز باران در گذشته چه تاثیری داشته است؛ البته این بار مردم بر روی دستان خود دو شهید را نیز به پنجه علی آورده بودند.آماده بودند تا با آبروی این دو شهید گمنام به درگاه خدا نزدیک تر شوند, مردم آمده بودند بگویند؛ کار از دست مسئول و غیر مسئول گذشته است؛ خدایا تو خودت کاری کن.
