به قلم:مریم عزیزی
به منظور بررسی دلایل حقوقی افزایش آمار طلاق و چالش‌های حقوقی مرتبط با ازدواج و خانواده، گفت‌وگویی با سارا ادیبی سده، وکیل پایه یک دادگستری وعضو هیات علمی انجام شد. در این مصاحبه، او با تکیه بر تجربه و دانش حقوقی خود به بررسی مسائل مهمی همچون حقوق پیش از ازدواج، شروط ضمن عقد، مهریه و نفقه، حضانت فرزندان، خشونت خانگی و حمایت‌های قانونی زنان پرداخته و راهکارهایی برای کاهش تنش‌ها و افزایش آگاهی حقوقی ارائه می‌کند.
در سال‌های اخیر آمار طلاق در ایران رو به افزایش است. به عنوان یک وکیل پایه یک دادگستری، مهم‌ترین دلایل حقوقی این روند را چه می‌دانید؟
به گزارش دریای اندیشه :افزایش آمار طلاق تنها ناشی از مسائل عاطفی یا فرهنگی نیست؛ جنبه‌های حقوقی نیز نقش مهمی دارند. یکی از دلایل اصلی، کمبود آگاهی زوجین از حقوق و تکالیف قانونی پیش از ازدواج است. بسیاری از افراد بدون شناخت کافی از آثار حقوقی عقد نکاح وارد زندگی مشترک می‌شوند و این ناآگاهی در زمان بروز اختلاف، مشکلات زیادی ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر، ساختار حقوقی طلاق در ایران به گونه‌ای است که امکان طلاق برای مرد ساده‌تر از زن است. طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد می‌تواند هر زمان که بخواهد، با رعایت حقوق مالی زن، او را طلاق دهد، در حالی که زن تنها در موارد خاص و با اثبات شرایطی مانند ترک انفاق، عسر و حرج یا غیبت طولانی شوهر می‌تواند درخواست طلاق کند. این عدم توازن باعث دشواری بیشتر برای زنان در جریان طلاق می‌شود.
بسیاری از زوج‌ها نمی‌دانند پیش از عقد نکاح چه حقوقی دارند یا چه نکاتی را باید در عقدنامه قید کنند. چه توصیه‌ای دارید؟
ازدواج در حقوق ایران یک عقد لازم است و آثار مالی و غیرمالی گسترده‌ای دارد. توصیه می‌کنم زوجین پیش از عقد، با یک مشاور حقوقی یا وکیل دادگستری مشورت کنند. طبق ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی، زوجین می‌توانند هر شرطی که مخالف مقتضای ذات عقد نباشد در عقدنامه درج کنند.
شروطی مانند حق تحصیل، حق اشتغال، تعیین محل سکونت، خروج از کشور و وکالت در طلاق می‌تواند در عقدنامه آورده شود. این شروط در صورت امضای زوج معتبر و لازم‌الاجرا خواهند بود. مهم است که شروط ضمن عقد روشن، دقیق و بدون ابهام تنظیم شوند تا در صورت اختلاف، قابلیت استناد در دادگاه را داشته باشند.
مهریه و نفقه از مهم‌ترین موارد اختلافی در دعاوی خانوادگی هستند. چه راهکارهایی برای پیشگیری از تنش‌های حقوقی پیشنهاد می‌کنید؟
در مورد مهریه، بهتر است میزان آن متناسب با توانایی واقعی پرداخت تعیین شود. مهریه‌های سنگین غالباً منجر به اختلافات طولانی می‌شوند. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض عقد، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند آن را مطالبه کند. درباره نفقه نیز، طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه شامل مسکن، خوراک، پوشاک، درمان و سایر هزینه‌های متعارف زندگی است و پرداخت آن بر عهده شوهر است.
در صورت امتناع مرد از پرداخت نفقه، زن می‌تواند با استناد به ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، شکایت کیفری مطرح کند که مجازات حبس برای مرد در پی خواهد داشت.
زنان پس از طلاق از چه حقوقی برخوردارند و برای گرفتن حضانت فرزند چه اقداماتی باید انجام دهند؟
حقوق زنان پس از طلاق شامل مهریه، نفقه ایام عده و اجرت‌المثل ایام زوجیت است. در خصوص حضانت، طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، حضانت فرزندان تا هفت‌سالگی با مادر است و پس از آن دادگاه با رعایت مصلحت طفل تصمیم می‌گیرد. زن برای دریافت حضانت باید دادخواست خود را به دادگاه خانواده تقدیم کند و دادگاه با بررسی شرایط مالی، اخلاقی و روحی هر یک از والدین، حکم مقتضی صادر خواهد کرد.
در صورت مواجهه زنان با خشونت خانگی، چه اقداماتی باید انجام دهند؟
خشونت خانگی از منظر حقوقی جرم محسوب می‌شود و اقدامات ضروری شامل مراجعه فوری به کلانتری یا دادسرا جهت ثبت شکایت، مراجعه به پزشکی قانونی برای اخذ گواهی و مستندسازی آثار ضرب و جرح، و در صورت تهدید جانی، تقاضای صدور دستور موقت یا قرار تأمین مبنی بر منع ورود همسر به منزل است. در صورت استمرار خشونت، زن می‌تواند دادخواست طلاق به دلیل عسر و حرج تقدیم کند. پیگیری این مراحل با همراهی وکیل یا مشاور حقوقی باعث تسریع روند و جلوگیری از اطاله دادرسی می‌شود.
آیا قوانین فعلی برای حمایت از زنان در محیط کار کافی است؟
قوانین کار ایران حمایت‌هایی پیش‌بینی کرده‌اند، از جمله مرخصی زایمان، ممنوعیت اخراج زن باردار و ممنوعیت تبعیض در حقوق و مزایا. با این حال، در عمل موانعی وجود دارد، مانند طولانی بودن فرآیند رسیدگی به شکایات یا دشواری اثبات برخی تخلفات در محیط کار. بنابراین تصویب قوانین تکمیلی و تقویت سازوکارهای حمایتی می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت داشته باشد.
آیا قوانین طلاق در ایران نیاز به اصلاح دارند؟
بله، قوانین نیاز به بازنگری دارند. همان‌گونه که اشاره شد، مرد می‌تواند با رعایت حقوق مالی زن او را طلاق دهد، اما زن صرفاً در شرایط خاص می‌تواند چنین درخواستی مطرح کند. اصلاح قوانین باید به گونه‌ای باشد که توازن بیشتری میان حقوق زوجین برقرار شود و امکان درخواست طلاق برای زنان نیز در شرایط عادلانه‌تری فراهم شود.
مهم‌ترین چالش‌های حقوقی زنان در جامعه امروز ایران چیست؟
چالش‌ها متعدد هستند، از جمله محدودیت در خروج از کشور بدون اجازه همسر، نابرابری در برخی حوزه‌ها مانند ارث، دشواری اثبات خشونت خانگی در محاکم، مشکلات زنان سرپرست خانوار در حوزه‌های حمایتی و نبود دسترسی گسترده به خدمات حقوقی رایگان. رسیدگی به این چالش‌ها نیازمند اصلاح و تکمیل قوانین و همچنین افزایش آگاهی حقوقی در جامعه است.
