پژوهش‌های مردم‌نگاری در هرمزگان، از دهه‌های گذشته تاکنون، سعی کرده‌اند با استفاده از روش‌های میدانی و تحلیلی، تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این منطقه را مستندسازی کنند و تصویر جامع‌تری از زندگی روزمره مردمان آن ارائه دهند.
یکی از ویژگی‌های برجسته هرمزگان، تنوع قومی و فرهنگی آن است. بندرعباس به عنوان مرکز استان، میزبان گروه‌های مختلفی از جمله عرب‌ها، بلوچ‌ها، هرمزگانی‌های بومی و اقلیت‌هایی از استان‌های دیگر است. این تنوع نه تنها در زبان و لهجه‌ها، بلکه در آیین‌ها، جشن‌ها و مراسم اجتماعی نیز به‌وضوح دیده می‌شود. پژوهش‌های مردم‌نگارانه نشان می‌دهد که تعامل میان این گروه‌ها، شکل‌دهنده هویت محلی خاصی است که ترکیبی از سنت و مدرنیته را در خود جای داده است. بررسی این تعاملات از منظر مردم‌نگاری، کمک می‌کند تا بتوان روابط اجتماعی، شبکه‌های همبستگی و الگوهای همکاری اقتصادی را بهتر درک کرد.
از منظر اقتصادی، هرمزگان دارای صنایع و فعالیت‌های متنوعی است که زندگی مردم را شکل می‌دهد. صیادی، کشاورزی محدود، تجارت دریایی و صنایع کوچک محلی، پایه معیشتی جوامع ساحلی را تشکیل می‌دهند. پژوهش‌های مردم‌نگاری نشان داده‌اند که شیوه‌های معیشتی سنتی در حال تغییر است؛ به ویژه با ورود فناوری‌های جدید و تغییرات محیطی. به عنوان مثال، استفاده از موتورهای جدید در صید ماهی یا تغییر الگوی کشت در روستاهای ساحلی، نه تنها روند تولید را تحت تأثیر قرار داده، بلکه ساختار اجتماعی و روابط میان خانواده‌ها و جوامع را نیز تغییر داده است. این تحولات نشان می‌دهد که پژوهش مردم‌نگارانه در هرمزگان نباید تنها به مستندسازی سنت‌ها محدود شود، بلکه باید تغییرات اجتماعی و اقتصادی را نیز تحلیل کند.
رویکرد نوآورانه در پژوهش‌های مردم‌نگاری استان ، استفاده از روش‌های ترکیبی است. پژوهشگران جدید، علاوه بر مشاهدات میدانی و مصاحبه‌های عمیق، از فناوری‌های دیجیتال برای جمع‌آوری داده‌ها بهره می‌برند.
ضبط تصاویر و فیلم‌های مستند از فعالیت‌های روزمره، جمع‌آوری داده‌های مکانی و شبکه‌های اجتماعی محلی و تحلیل داده‌های کمی و کیفی به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که تحولات فرهنگی و اجتماعی را به صورت زمان-محور و شبکه‌ای بررسی کنند. این روش‌ها نه تنها دقت و صحت یافته‌ها را افزایش می‌دهند، بلکه امکان ترسیم نقشه‌های فرهنگی و اجتماعی از تعاملات انسانی در استان هرمزگان را فراهم می‌کنند.
پژوهش‌های مردم‌نگاری همچنین به مسائل محیطی و اقلیمی منطقه توجه ویژه دارند. استان هرمزگان با تغییرات آب و هوایی، افزایش دمای هوا، کاهش منابع آبی و فشار بر اکوسیستم‌های ساحلی مواجه است. زندگی جوامع محلی، به ویژه صیادان و کشاورزان کوچک، مستقیماً تحت تأثیر این تغییرات قرار می‌گیرد. تحلیل مردم‌نگارانه نشان می‌دهد که جوامع محلی در مواجهه با این چالش‌ها راهبردهای بومی و ابتکاری برای مقابله با محدودیت‌ها و تغییرات محیطی توسعه داده‌اند. این یافته‌ها می‌تواند به برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای و سیاست‌گذاری‌های محیط زیستی کمک کند و راهکارهای مبتنی بر فرهنگ و تجربه محلی را به تصمیم‌گیرندگان ارائه دهد.
در حوزه اجتماعی، پژوهش‌های مردم‌نگاری هرمزگان به نقش زنان و جوانان در زندگی محلی توجه کرده‌اند. زنان در خانواده‌ها و جامعه محلی، نقشی کلیدی در حفظ سنت‌ها، تولید اقتصادی خانگی و انتقال ارزش‌های فرهنگی دارند. جوانان، از سوی دیگر به عنوان عامل تغییر و نوآوری در جامعه شناخته می‌شوند و نقش مهمی در انتقال فرهنگ دیجیتال و استفاده از فناوری‌های نوین ایفا می‌کنند. تحلیل این تعاملات نشان می‌دهد که تعادل میان حفظ سنت‌ها و پذیرش نوآوری، عنصر حیاتی برای توسعه پایدار جامعه هرمزگان است.
پژوهش‌های مردم‌نگاری استان هرمزگان همچنین به بررسی شبکه‌های اجتماعی و فرهنگی پرداخته‌اند. اجتماعات محلی، انجمن‌ها و گروه‌های همبستگی اقتصادی و اجتماعی، نقش حیاتی در پایداری جامعه دارند. مطالعه این شبکه‌ها و الگوهای همیاری، نشان می‌دهد که فرهنگ همکاری و مشارکت جمعی همچنان در میان مردم هرمزگان زنده است و می‌تواند به عنوان مدل مطالعاتی برای سایر مناطق مشابه در ایران و جهان مورد استفاده قرار گیرد.
با این همه، پژوهش‌های مردم‌نگاری در هرمزگان هنوز جای کار زیادی دارد. بسیاری از روستاها و مناطق ساحلی، به دلیل محدودیت دسترسی و فقدان منابع، کمتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. استفاده از روش‌های نوین دیجیتال و مشارکت جامعه محلی می‌تواند به پوشش این مناطق کمک کند و تصویری دقیق‌تر و جامع‌تر از تحولات اجتماعی و فرهنگی ارائه دهد. این روند نه تنها به درک بهتر زندگی محلی کمک می‌کند، بلکه به حفظ و انتقال میراث فرهنگی و سنت‌های محلی به نسل‌های آینده نیز یاری می‌رساند.
در جمع‌بندی، پژوهش‌های مردم‌نگاری هرمزگان نشان می‌دهد که این منطقه، با داشتن تاریخ، فرهنگ و اقتصاد متنوع، یک نمونه برجسته برای مطالعات مردم‌نگاری نوآورانه و تحلیلی است. ترکیب تجربه میدانی، فناوری‌های نوین و تحلیل‌های محیطی و اجتماعی، امکان ارائه تصویری جامع از زندگی مردم و چالش‌های آنها را فراهم می‌کند و راه را برای پژوهش‌های آینده و سیاست‌گذاری‌های پایدار هموار می‌سازد.