به گزارش اختصاصی دریای اندیشه، بناهای تاریخی، یادگارهای گران‌بهایی از گذشته‌ی یک ملت‌اند که هویت فرهنگی، هنری و اجتماعی هر سرزمین را بازتاب می‌دهند. هر آجر، نقش و تزیین این بناها حامل داستانی از اندیشه، باور و هنر نیاکان ماست. این آثار، تنها ساختمان‌هایی قدیمی نیستند؛ بلکه اسناد زنده‌ای از تاریخ تمدن، سبک معماری، فناوری، و شیوه‌ی زندگی مردمان گذشته‌اند؛ یکی از این اسناد زنده که نفس‌هایش به شمارش افتاده است، عمارت کلاه فرنگی است که برای آشنایی بیشتر با آن به سراغ نیما صفا درگیری، نویسنده، پژوهشگر و فعال حوزه میراث فرهنگی رفتیم.
نیما صفا درگیری، نویسنده، پژوهشگر و فعال حوزه میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار دریای اندیشه با بیان اینکه عمارت کلاه فرنگی بندرعباس تنها بنای باقی‌مانده از دوران صفویه در این شهر است، ضمن راه‌اندازی کارزار نجات عمارت کلاه‌فرنگی‌بندرعباس، از مسئولان و نهادهای فرهنگی خواست تا با تأمین بودجه و مشارکت کارشناسان حوزه مرمت آثار تاریخی، روند مرمت و احیای این اثر ارزشمند را آغاز کنند. صفا در گفت‌وگویی درباره پیشینه این بنای تاریخی اظهار کرد: این عمارت نزدیک به ۳۲۰ سال قدمت دارد و تنها بنای شهری باقی‌مانده از دوران صفوی در بندرعباس است. در دوره‌ای که بسیاری از عمارت‌ها و خانه‌های تاریخی از بین رفته‌اند، خوشبختانه این بنا تا امروز به‌خوبی حفظ شده و هنوز استواری و اصالت خود را دارد.
او افزود: این عمارت در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مطابق ماده پنج قانون راجع به حفظ آثار ملی، پس از ثبت ملی، دولت موظف است اعتبار لازم برای مرمت اثر را با همکاری کارشناسان میراث فرهنگی تأمین کرده و پس از مرمت، آن را در اختیار مالک قرار دهد.
مالکیت حوزه علمیه و لزوم همکاری فرهنگی
این پژوهشگر میراث فرهنگی با اشاره به مالکیت فعلی بنا گفت: مالک فعلی این عمارت، حوزه علمیه بندرعباس است. خوشبختانه یک نهاد فرهنگی مالک بناست، نه فرد حقیقی؛ چرا که اگر چنین بود، ممکن بود این اثر سرنوشت خوبی نداشته باشد. ما احترام کامل به مالکیت حوزه علمیه داریم و هیچ‌کس؛ نه مردم و نه اداره کل میراث فرهنگی ادعایی بر مالکیت بنای عمارت کلاه فرنگی ندارد.
او تأکید کرد: انتظار ما از حوزه علمیه بندرعباس این است که با همکاری اداره میراث فرهنگی، اجازه مرمت علمی و تبدیل آن به یک مرکز فرهنگی را بدهد. حوزه‌های علمیه در سراسر کشور رسالت فرهنگی دارند و در طول تاریخ اسلام و علی الخصوص تشیع، حوزه‌ها و مدارس علوم دینی در مراکز شهرها قرار داشته و به‌ویژه در ایران، حوزه‌های علمیه و مساجد جزوی از بافت و هسته مرکزی شهرها قلمداد می‌شده و مرجع و ملجاء مردم بوده و هست و در مورد بندرعباس هم انتظار داریم همین اتفاق بیفتد. در مورد عمارت کلاه فرنگی این امکان وجود دارد که مردم بتوانند با رعایت شئون، از این تنها هویت صفوی شهر خود بازدید کنند و با تاریخ و فرهنگ شهر خود فراهم کنند.صفا در همین زمینه پیشنهاد کرد بخشی از فضاهای داخلی این عمارت که شامل اتاق‌ها و سالن‌های متعدد است به کاربری فرهنگی مانند کتابخانه یا مرکز مطالعات تاریخ محلی اختصاص یابد.
روایت‌های تاریخی از عمارت؛ از توپ شادی تا مرکز گمرک
این پژوهشگر هرمزگانی در ادامه به برخی روایت‌های تاریخی درباره این عمارت اشاره کرد و گفت: در روایت‌های تاریخی آمده است که پس از پیروزی نادرشاه بر افغان‌ها در جنگ مورچه خورت، از همین عمارت توپ شادی به سمت دریا شلیک شده است. در دوره‌های بعد نیز این بنا نقش‌های مهمی در تحولات بندرعباس داشته است.
به گفته او، عمارت کلاه فرنگی در حدود سال ۱۹۰۰ میلادی محل استقرار اداره گمرک بندرعباس بوده و طبقه اول آن به این منظور استفاده می‌شده است؛ در طبقه بالا نیز چند اتاق برای مدیریت گمرک در نظر گرفته شده بود و دیگر بخش‌های طبقه فوقانی به دارالحکومه اختصاص داشت.صفا افزود: این وضعیت تا حدود سال ۱۳۰۴ ادامه داشت، زمانی که دارالحکومه به محل فعلی شهرداری بندرعباس منتقل شد و این بنا و محوطه اطراف آن به‌طور کامل در اختیار اداره گمرک قرار گرفت و به همین دلیل، مردم آن را با نام گمرک قدیم نیز می‌شناسند.او درباره ویژگی‌های معماری بنا نیز گفت: ایوان هشت‌ضلعی پشت‌بام عمارت که در عکس‌های قدیمی دیده می‌شود، در اصل چوبی و متعلق به دوره صفویه بود که متأسفانه از بین رفته است. همچنین راه‌پله‌ای تاریخی در این ساختمان وجود داشته که در تصاویر دهه ۵۰ شمسی نیز ثبت شده است.
نقشی مهم در تاریخ دفاع از بندرعباس و خلیج فارس
این پژوهشگر با اشاره به موقعیت استراتژیک این عمارت در تاریخ بندرعباس گفت: در دوره‌های مختلف، این بنا نقشی مهم در دفاع از مردم و حراست از خلیج فارس داشته است؛ روایت‌های مستند متعددی از درگیری‌ها، زد و خوردها و مقاومت‌های مردمی
