به قلم:مرتضی سلیمانی
خرمای هرمزگان طلای قهوه‌ای جنوب نه تنها سفره مردم را شیرین کرده، بلکه چراغ امیدی برای خانواده‌های روستایی و سهمی از بازارهای جهانی فراهم کرده است.
به گزارش اختصاصی روزنامه دریای اندیشه؛ خرمای هرمزگان، از میناب تا حاجی‌آباد، دیگر تنها میوه‌ای شیرین برای سفره‌های محلی نیست؛ هر خوشه خرما روی شانه‌های نخلداران روستایی، سفیری کوچک به بازارهای جهانی است. صادرات این محصول سنتی حالا جان تازه‌ای به روستاهای جنوب بخشیده و امیدی ساخته که سایه سال‌ها سختی را از چهره نخلداران پاک کرده است.
صبحی در نخلستان‌های میناب
خورشید تازه از دل افق سر برآورده و نسیم گرم و شرجی از سمت خلیج فارس می‌وزد. در روستای «کریان» میناب، مردان و زنان روستا زودتر از همه بیدار شده‌اند. مردان با طناب و چنگک آرام از تنه‌های نخل بالا می‌روند و زنان در پایین دست، خوشه‌های سنگین خرما را با دقت می‌گیرند. بوی شیرین رطب، فضا را پر کرده است.
این صحنه سال‌هاست تکرار می‌شود، اما امسال کشاورزان لبخند بیشتری بر لب دارند. دلیلش روشن است: برداشت خرما در هرمزگان امسال پیش‌بینی می‌شود بین ۱۹۶ تا ۲۰۰ هزار تن باشد از حدود ۳۸ هزار هکتار نخلستان. این ارقام، شادی و امید را در دل روستاییان زنده کرده است.
خرمایی که تاریخ دارد
هرمزگان سومین تولیدکننده‌ی خرما در کشور است، با نخلستان‌هایی که حدود ۷۰٪ آن بارور است. تنوع خرمای استان کم‌نظیر است؛ از پیارم حاجی‌آباد گرفته تا خاصویی، مرداسنگ، خنیزی، زاهدی، مضافتی، مُجول و دیگر ارقام. این خرماها، نه تنها بخشی از سفره‌های مردم جنوب، بلکه نماد فرهنگی دیار هستند.
امسال علاوه بر کیفیت بالا، برداشت خرما نسبت به سال گذشته حدود ۱۵٪ افزایش داشته و این یعنی رونق بیشتر و درآمد بالاتر برای خانواده‌های روستایی.
آمار تازه؛ برداشت، صادرات و مقاصد
برداشت پیش‌بینی‌شده: ۱۹۶ تا ۲۰۰ هزار تن صادرات: بیش از ۶۵ هزار تن به کشورهای آمریکا، استرالیا، هند، اتحادیه اوراسیا و اروپا،سطح زیرکشت: ۳۸ هزار هکتار، حدود ۲۵ هزار هکتار بارور،شهرستان‌های اصلی تولید: حاجی‌آباد، میناب، رودان، بندرعباس و سیریک ،صنایع فرآوری و بسته‌بندی: حدود ۲۷ واحد فعال با ظرفیت بسته‌بندی بیش از ۵۵ هزار تن ،این آمار نشان می‌دهد که هرمزگان می‌تواند به قطب صادرات خرما در کشور و حتی منطقه تبدیل شود.
روایت روستایی؛ زندگی با نخل
در روستای رودان، قنبر، نخلدار ۵۵ ساله، لبخند می‌زند:«زمان پدرم، خرما را روی زمین می‌ریختیم و به دلال می‌فروختیم. قیمت دست خودمان نبود. حالا وقتی خرما بسته‌بندی می‌شود و مستقیم برای صادرات می‌رود، درآمد ما بیشتر شده. بچه‌هایم دیگر به فکر مهاجرت به شهر نیستند، همین‌جا می‌مانند و کار می‌کنند.»
روستای بشاگرد نیز مثال خوبی است: از حدود ۷۰۰ هکتار نخلستان در بشاگرد پیش‌بینی می‌شود حدود ۱,۴۰۰ تن خرما برداشت شود. برداشت خرما از اوایل مرداد آغاز شده و تا پایان مهر ادامه خواهد داشت.
فرصت‌های تازه برای روستاها
با توجه به ظرفیت صادرات و بسته‌بندی، چند فرصت کلیدی برای هرمزگان وجود دارد:
1. افزایش درصد صادرات: اگر تنها ۱۰ تا ۲۰٪ افزایش صادرات رخ دهد، هزاران خانوار روستایی از این رونق بهره‌مند می‌شوند.
2. توسعه صنایع جانبی: کارگاه‌های بسته‌بندی و فرآوری نزدیک نخلستان‌ها، هزینه‌ها را کاهش داده و ارزش افزوده را در خود استان حفظ می‌کنند.
3. برندسازی و استانداردسازی: با رعایت استانداردهای بین‌المللی، خرمای هرمزگان می‌تواند جایگاه خود را در بازارهای جهانی مستحکم کند.
چالش‌ها اما امیدبخش
چند نکته هنوز باید اصلاح شود:حدود ۳۰٪ از نخلستان‌ها هنوز غیربارور یا کم‌بازده‌اند.
زیرساخت بسته‌بندی و سردخانه به اندازه کافی گسترده نیست.حمل‌ونقل و دسترسی به بنادر برای نخلستان‌های دوردست مانند بشاگرد هنوز چالش‌برانگیز است.
با این حال، تلاش‌های دولت و بخش خصوصی برای نوسازی نخیلات، توسعه صنایع بسته‌بندی و تشویق سرمایه‌گذاران خرد و کلان، امیدها را زنده نگه داشته است.
نقش دولت و بخش خصوصی
امسال حدود ۲ هزار هکتار نخلستان برای نوسازی هدفگذاری شده است. ۵۵ هزار تن ظرفیت بسته‌بندی و ۲۷ واحد صنعتی فعال، زمینه توسعه صادرات و افزایش کیفیت محصول را فراهم می‌کنند.
حمایت از سرمایه‌گذاران و ترویج روش‌های نوین در برداشت و فرآوری، می‌تواند کیفیت محصول را بالا ببرد و قیمت صادراتی را افزایش دهد.
با بهره‌گیری از آمارهای تازه و ظرفیت‌های موجود: می‌توان درصد بیشتری از محصول را به بازارهای جهانی فرستاد و ارزآوری را افزایش داد.
سرمایه‌گذاری در سردخانه، بسته‌بندی بهداشتی و برندینگ می‌تواند خرمای هرمزگان را به یک نام معتبر جهانی تبدیل کند.
اشتغال پایدار در روستاها و جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه، به عنوان دستاورد اقتصادی و اجتماعی، قابل توجه است.
خرماچینی در هرمزگان؛ فرآیند، تلاش و اهمیت اقتصادی
برداشت خرما در هرمزگان، فرآیندی دقیق و چندمرحله‌ای است که سال‌ها تجربه و مهارت کشاورزان منطقه را می‌طلبد. در ابتدا، نخل‌های بارور شناسایی و خوشه‌های رسیده توسط کارگران ماهر جدا می‌شوند. این فرآیند نیازمند دقت بالا است تا رطب‌ها آسیب نبینند و کیفیت محصول حفظ شود.
پس از جدا کردن خوشه‌ها، آن‌ها به زمین منتقل می‌شوند و در مرحله بعد توسط زنان و کودکان محلی مرتب شده و سبدبندی می‌شوند. این مرحله شامل جداسازی رطب‌های سالم از خرماهای کوچک یا آسیب‌دیده، تمیز کردن و آماده‌سازی برای بسته‌بندی است. بسته‌بندی استاندارد نقش مهمی در حفظ کیفیت محصول تا رسیدن به بازارهای داخلی و صادراتی دارد.
از لحاظ اقتصادی، خرمای هرمزگان سهم قابل توجهی در درآمد روستاییان دارد.
طبق آخرین آمار، سطح زیرکشت حدود ۳۸ هزار هکتار است که نزدیک به ۲۰۰ هزار تن محصول برداشت می‌شود. بیش از ۶۵ هزار تن از این محصول به کشورهای خارجی از جمله آمریکا، اروپا و هند صادر می‌شود. صنایع بسته‌بندی فعال منطقه، با ظرفیت بیش از ۵۵ هزار تن، نقش کلیدی در تضمین کیفیت و ایجاد ارزش افزوده دارند.
توسعه صادرات خرما علاوه بر درآمد مستقیم، موجب ایجاد اشتغال و رشد صنایع جانبی در روستاها شده است. بسته‌بندی، سردخانه‌داری، حمل‌ونقل و بازاریابی بین‌المللی فرصت‌های شغلی جدیدی برای جوانان محلی فراهم کرده و بخشی از اقتصاد هرمزگان را متحول کرده است. با این حال، چالش‌هایی همچنان باقی است؛ حدود ۳۰٪ نخلستان‌ها غیربارور یا کم‌بازده هستند و محدودیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و سردخانه، بخش مهمی از پتانسیل صادراتی را محدود می‌کند. بهبود زیرساخت‌ها و برندسازی خرمای هرمزگان می‌تواند سهم این استان را در بازارهای جهانی افزایش دهد و سطح درآمد خانوارها را بالاتر ببرد.
در مجموع، فرآیند برداشت و بسته‌بندی خرما در هرمزگان نه تنها یک فعالیت کشاورزی است، بلکه یک زنجیره اقتصادی و فرهنگی مهم است که زندگی هزاران خانواده روستایی و موقعیت بین‌المللی استان را شکل می‌دهد.
