به قلم :محمد بویری
بندر لنگه در سواحل خلیج فارس نه تنها یکی از بنادر مهم تجاری جنوب ایران به شمار می‌آید، بلکه به عنوان گره‌ای تاریخی میان خشکی و دریا، هویت مردمانش را در هم تنیده با فرهنگ دریانوردی ساخته است. در این شهر، زندگی روزمره، هنر و سنت‌ها پیوندی ناگسستنی با امواج، بادهای موسمی و مسیرهای تجاری دریایی داشته و این ارتباط همچنان در تار و پود صنایع دستی و هنرهای تجسمی مردم منطقه بازتاب دارد. برای درک روح بندر لنگه کافی است به کوچه‌های قدیمی، خانه‌های مرجانی، موسیقی محلی و دست‌ساخته‌های دریایی نگاه کرد؛ همه چیز در این شهر نشانی از دریا دارد.
مردم بندر لنگه از دیرباز با حرفه‌هایی همچون صیادی، لنج‌سازی، تجارت دریایی و بازرگانی روزگار گذرانده‌اند. این پیشینه نه فقط جنبه اقتصادی، که تاثیر فرهنگی و هنری عمیقی به جای گذاشته است. زندگی در کنار دریا همواره با نوعی مخاطره و امید همراه بوده و همین تضاد در خلق‌وخو، اشعار محلی، نغمه‌های دریانوردی و حتی نقوش صنایع دستی انعکاس یافته است. لنج، که برای مردم این بندر حکم خانه‌ای شناور داشته، در هنر بومی نه تنها به عنوان وسیله‌ای برای حمل بار یا سفر دیده می‌شود، بلکه نمادی از هویت جمعی و مظهر تلاش در برابر طبیعت است. طرح‌های لنج‌ها با رنگ‌های درخشان، چشم‌های نقاشی شده بر بدنه برای دفع چشم‌زخم و خطوط ظریف چوب‌تراشی، جلوه‌ای هنری به یک وسیله کاری بخشیده‌اند.
این ارتباط تنگاتنگ با دریا در موسیقی محلی بندر لنگه نیز قابل مشاهده است. آوازهای ملوانان، ریتم‌های کوبه‌ای که یادآور پارو زدن یا کشیدن تور ماهیگیری است و نغمه‌های سوگ‌وارانه برای دریانوردانی که هرگز بازنگشتند، بخشی از حافظه فرهنگی این مردم را شکل داده است. موسیقی برای آنان نه تنها ابزار سرگرمی، بلکه روایتی زنده از زندگی در کنار دریا بوده است. حتی در مراسم عروسی و شادی، صداهای کوبه‌ای با الهام از امواج دریا، فضایی می‌آفریند که در آن خوشی و اضطراب سفرهای دریایی به هم می‌آمیزد.
در صنایع دستی بندر لنگه، ردپای فرهنگ دریانوردی به وضوح دیده می‌شود. حصیربافی، که از برگ‌های نخل تهیه می‌شود، اغلب با نقش‌هایی الهام گرفته از حرکت موج‌ها و شکل صدف‌ها تزئین می‌گردد. زنان هنرمند با دستان خود، این طرح‌ها را نه از روی الگوهای نوشته‌شده، بلکه از خاطرات بصری و تجربه زیسته از کنار ساحل بازآفرینی می‌کنند. همچنین صدف‌ها و سنگ‌های ساحلی در زیورآلات و تزئینات محلی جایگاه ویژه‌ای دارند. بسیاری از هنرمندان بومی از صدف‌ها به عنوان ماده خام برای ساخت آینه، قاب یا گردنبند استفاده می‌کنند و با ترکیب آن با فلز یا چوب، نشانی از دریا را به خانه‌ها می‌آورند.
فرش‌ها و گلیم‌های محلی نیز بیانگر پیوند با فرهنگ دریانوردی هستند. رنگ‌های آبی و فیروزه‌ای در این بافته‌ها به‌طور نمادین یادآور آب‌های خلیج فارس است و اشکالی همچون ماهی، مرغ دریایی یا موج‌های انتزاعی در بافت دیده می‌شوند. این طرح‌ها اگرچه ساده‌اند، اما حامل معانی عمیقی از زندگی در کنار آب هستند. هنرمندان بندر لنگه با استفاده از رنگ‌های گیاهی و الهام از طبیعت اطراف، جهانی کوچک از دریا را در دل گلیم و فرش جا داده‌اند.
خانه‌های سنتی بندر لنگه نیز نشان از تأثیر دریا بر هنر معماری دارد. بادگیرها و پنجره‌های چوبی مشبک که برای تهویه هوای گرم و مرطوب ساخته شده‌اند، با طرح‌های هندسی و الهام از حرکت باد و آب تزئین شده‌اند. در این معماری، همزیستی با طبیعت و دریا نه تنها جنبه کاربردی، بلکه وجهی زیباشناسانه یافته است. مردم این شهر با خلاقیت، محدودیت‌های اقلیمی را به فرصت‌های هنری بدل کرده‌اند.
تجارت دریایی همواره بندر لنگه را به دنیای وسیع‌تری پیوند داده و همین رفت‌وآمدها سبب تبادل فرهنگی شده است. این بندر در دوره‌های مختلف پذیرای تجار هندی، عرب و آفریقایی بوده و آثار این تعامل در صنایع دستی و هنر محلی به چشم می‌خورد. استفاده از رنگ‌های تند و متضاد، الگوبرداری از نقوش هندسی شرقی و به‌کارگیری سازهای کوبه‌ای آفریقایی در موسیقی، همه نشان از این تاثیرات دارد. اما نکته مهم آن است که مردم بندر لنگه این عناصر خارجی را به شکلی خلاقانه با سنت‌های خود ترکیب کرده و هنری بومی و اصیل آفریده‌اند.
بازتاب فرهنگ دریانوردی در هنر محلی بندر لنگه تنها به شکل‌های ملموس محدود نمی‌شود، بلکه در تخیل و روایت‌های شفاهی نیز حضور پررنگ دارد. قصه‌هایی درباره سفرهای طولانی دریایی، افسانه‌های مربوط به موجودات دریایی و باورهای کهن درباره نیروی دریا هنوز در میان سالمندان نقل می‌شود. این روایت‌ها الهام‌بخش شاعران و نقاشان بومی بوده و نوعی اسطوره‌پردازی محلی را پدید آورده است.
امروزه با تغییر سبک زندگی و کم‌رنگ شدن نقش دریا در معیشت روزمره، همچنان هنرهای محلی بندر لنگه به عنوان میراث فرهنگی زنده باقی مانده‌اند. جشنواره‌ها و بازارچه‌های صنایع دستی فرصتی فراهم می‌کنند تا جوانان نیز با این سنت‌ها آشنا شوند و هنرمندان محلی آثار خود را عرضه کنند. در این میان، توجه به اصالت و هویت دریایی در کنار بهره‌گیری از امکانات مدرن می‌تواند به تداوم و گسترش این هنرها کمک کند.
زندگی در بندر لنگه بدون دریا معنایی ندارد و همین پیوند، هنری پدید آورده که هم روایت‌گر تلاش و رنج مردمان است و هم انعکاسی از زیبایی‌ها و رازهای خلیج فارس. اگرچه جهان امروز در حال تغییر است و زندگی شهری شکل تازه‌ای یافته، اما فرهنگ دریانوردی همچنان در ضرب‌آهنگ موسیقی محلی، در رنگ‌های درخشان صنایع دستی و در قصه‌های نسل‌های گذشته جاری است. هنر بندر لنگه سندی زنده بر این حقیقت است که دریا نه تنها منبع رزق، که منبع الهام و خلاقیت نیز بوده و خواهد بود.
