به قلم :راضیه سالاری
به گزارش دریای اندیشه، در دنیای امروز، آنچه جوامع را از یکدیگر متمایز می‌سازد، نه ثروت طبیعی یا منابع فیزیکی، بلکه میزان سرمایه‌ی انسانی و به‌ویژه نخبگان آن‌هاست. نخبگان، افراد با استعدادهای برتر، توانایی‌های فکری ممتاز و انگیزه‌ی بالای علمی، فرهنگی یا اجتماعی هستند که می‌توانند مسیر توسعه‌ی یک کشور را تغییر دهند. در ایران نیز، برای پاسداشت تلاش‌های نخبگان، روزی به نام «روز نخبگان» در تقویم رسمی گنجانده شده است. این روز فرصتی است برای تجلیل از استعدادهای برتر، بررسی چالش‌های آن‌ها و تأمل بر نقش نخبگان در پیشرفت کشور.در ایران، روز 10 مهرماه به عنوان «روز ملی نخبگان» شناخته می‌شود. این روز به مناسبت درگذشت پروفسور مجتبی کاشانی، استاد برجسته دانشگاه و چهره‌ای ماندگار در ترویج علم و اخلاق علمی، در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران ثبت شده است. انتخاب این روز، حامل پیامی مهم است: علم، اخلاق، و تلاش مستمر، ارکان اصلی نخبگی هستند.فلسفه‌ی نام‌گذاری چنین روزی، توجه دادن مسئولان و جامعه به اهمیت پرورش، حمایت و نگهداری از نخبگان است. این روز، تنها یک مناسبت نمادین نیست؛ بلکه فرصتی برای بازخوانی سیاست‌های نخبه‌پروری، ارزیابی شرایط زیستی، اجتماعی و علمی نخبگان، و ترسیم نقشه راه آینده است.تعریف نخبه، تنها به داشتن نمرات بالا یا مدارک تحصیلی محدود نمی‌شود. بر اساس تعاریف بنیاد ملی نخبگان، نخبه کسی است که در یک زمینه‌ی خاص (اعم از علمی، هنری، فرهنگی، ورزشی یا فناورانه) دارای توانایی، خلاقیت و اثرگذاری ویژه‌ای باشد که منجر به پیشرفت جامعه شود.به بیان دیگر، نخبگی صرفاً یک ویژگی فردی نیست، بلکه نتیجه‌ی تلفیق استعداد، تلاش، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و تعهد به توسعه‌ی ملی است.کشورهایی که امروز در زمره‌ی پیشرفته‌ترین جوامع جهان قرار دارند، عمده‌ی این پیشرفت را مدیون نخبگان خود هستند. نخبگان، موتور محرکه‌ی نوآوری، تحقیق و توسعه، اصلاح نظام‌های اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاست‌گذاری‌های کلان هستند.در ایران نیز، ظرفیت‌های بالایی در بین نخبگان جوان وجود دارد. دانشمندان ایرانی در حوزه‌های گوناگون مانند نانو، پزشکی، هوش مصنوعی، انرژی‌های نو، علوم پایه و مهندسی، دستاوردهای درخشانی در سطح جهانی داشته‌اند. این افراد، با پشتکار و دانش خود، نه‌تنها افتخار ملی محسوب می‌شوند، بلکه توانسته‌اند در مسیر استقلال علمی و خودکفایی کشور، نقش‌آفرین باشند.با وجود استعدادهای درخشان، مسیر نخبگان ایرانی همیشه هموار نبوده است. مهاجرت نخبگان (یا به اصطلاح فرار مغزها)، یکی از چالش‌های جدی کشور طی دهه‌های گذشته بوده است. دلایل این مهاجرت‌ها، از کمبود امکانات تحقیقاتی و حمایت مالی گرفته تا فضای ناکافی برای رشد علمی و شغلی متغیر است.همچنین، مشکلاتی چون عدم پیوند مؤثر بین دانشگاه و صنعت، بی‌ثباتی در برنامه‌های حمایتی، بروکراسی اداری، و گاه بی‌توجهی به نوآوری، باعث شده بسیاری از نخبگان، انگیزه‌ی فعالیت در داخل کشور را از دست بدهند.
این در حالی است که اگر زمینه‌ها و زیرساخت‌ها به درستی فراهم شود، کشور می‌تواند از ظرفیت عظیم نخبگان برای حل مشکلات بنیادی بهره ببرد.
سیاست‌های حمایتی از نخبگان
بنیاد ملی نخبگان، یکی از نهادهای مهمی است که با هدف شناسایی، حمایت و هدایت نخبگان کشور تأسیس شده است. این بنیاد با ارائه‌ی تسهیلات مختلف از جمله وام‌های تحقیقاتی، بورسیه تحصیلی، حمایت از طرح‌های فناورانه، و فراهم‌سازی فرصت‌های شغلی، تلاش می‌کند تا نخبگان را در داخل کشور حفظ کرده و از توانمندی آن‌ها بهره‌برداری کند.علاوه بر آن، برنامه‌هایی مانند «طرح شهید احمدی‌روشن»، «جایزه شهید رجایی»، و «سرباز نخبه» در سال‌های اخیر اجرا شده‌اند تا زمینه را برای فعالیت مؤثر نخبگان در حوزه‌های راهبردی کشور فراهم کنند. البته، همچنان نیاز به اصلاح سیاست‌ها، شفاف‌سازی فرآیندها، و افزایش مشارکت نخبگان در تصمیم‌گیری‌ها وجود دارد.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک نخبه واقعی، احساس مسئولیت اجتماعی است. نخبگان، علاوه بر توان علمی یا هنری، باید در قبال جامعه‌ی خود احساس وظیفه کنند. این مسئولیت می‌تواند در قالب آموزش و توانمندسازی دیگران، حل مسائل کشور، مشارکت در توسعه محلی و یا حتی الگوسازی برای نسل‌های آینده نمود یابد.در همین راستا، روز نخبگان یادآور این نکته نیز هست که نخبگی تنها به داشتن امتیازات ویژه خلاصه نمی‌شود، بلکه بار مسئولیتی سنگین بر دوش فرد قرار می‌دهد. نخبه باید به عنوان چراغ راه جامعه، مسیر روشن‌تری را برای دیگران ترسیم کند.نخبه، در خلأ رشد نمی‌کند. خانواده، مدرسه، دانشگاه، رسانه و فضای عمومی جامعه، همگی در شکل‌گیری و شکوفایی استعدادها نقش دارند. توجه به آموزش با کیفیت، فراهم کردن بسترهای مناسب رشد فکری و روانی در سنین پایین، تشویق به خلاقیت وپیام های خوانده نشده
تفکر انتقادی، و ایجاد فرهنگ پژوهش‌محور، از عواملی هستند که می‌توانند مسیر تربیت نخبگان آینده را هموارتر کنند.همچنین، رسانه‌ها با معرفی نخبگان، ترویج فرهنگ علم و تحقیق، و الگوسازی مناسب، نقش پررنگی در ارتقای جایگاه اجتماعی نخبگان دارند. نباید فراموش کرد که احترام به علم و عالم، بنیان یک جامعه پیشرفته است.روز نخبگان، بیش از آن‌که صرفاً یک مناسبت تقویمی باشد، باید فرصتی باشد برای بازاندیشی در شیوه‌ی برخورد با استعدادهای برتر، ارزیابی سیاست‌های نخبه‌پروری، و تجدید عهد با سرمایه‌های انسانی کشور. ایران، با تاریخ درخشان علمی و فرهنگی خود، همواره زادگاه اندیشمندان و نوآوران بزرگی بوده است. حفظ این میراث و تقویت آن در گرو توجه واقعی و مستمر به نخبگان است.در پایان، باید گفت که نخبگی، یک افتخار نیست؛ یک مسئولیت است. مسئولیتی که اگر با حمایت درست، سیاست‌گذاری هوشمندانه، و مشارکت همه‌جانبه‌ی جامعه همراه شود، می‌تواند آینده‌ای روشن و شکوفا را برای کشور رقم بزند.
.
