دریای اندیشه

هر یک با زبان خودشان به گونه‌ای از مردم شهر یا کشورشان می‌خواهند تا تجربه‌های خود را ثبت کنند؛ کتابخانه‌های بزرگ و کوچک جهان روزهای کرونایی را برهه‌ای مهم در تاریخ می‌دانند و از عموم مردم می‌خواهند داده‌ها و تجربه‌های خود را از این دوران برای پژوهش‌های آینده در اختیار آنان قرار دهند.

حتما شما هم تا کنون فیلمی از یک رخداد تاریخی دیده‌اید یا کتابی را که به روایت دوره‌ای از تاریخ پرداخته است، خوانده‌اید. معمولا آن‌چه به هنرمندان، نویسندگان و ... در تولید چنین آثاری کمک می‌کند، داده‌ها و اطلاعاتی است که از آن دوره‌ به ثبت رسیده‌ است.

البته این روزها اهمیت ثبت داده‌ها از رخدادها فراتر از آثار هنری و ادبی رفته است، کمااین‌که گفته می‌شود پژوهشگران ایرانی توانسته‌اند با استفاده از ذخیره توییت‌های عمومی‌ای که در آن‌ها درباره داروها گفته شده است، دیتاست مناسبی برای تولید داروها تهیه کنند. علاوه‌بر موضوعات پزشکی، امروزه حفظ و ذخیره داده‌ها و تولید اطلاعات و دانش مورد نیاز از آن‌ها در جهان از جمله علوم به‌روز و مورد توجه است که سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای آن می‌شود، چیزی که از آن در علم به عنوان «دیتاساینس» و «دیتاماینینگ» یاد می‌شود و می‌توان در تاریخ و ادبیات آن را به گونه‌ای مستندنگاری یا ثبت تاریخ شفاهی دانست. 

شیوع ویروس کرونا نیز در دنیا به عنوان یکی از مهم‌ترین رخدادهای تاریخی در این زمینه بسیار مورد توجه بوده است. داده‌های عمومی مردم از روزهای کرونایی هر روز ثبت و ضبط می‌شود؛ از یک سو توسط نهادی مثل کتابخانه‌ها و از طرف دیگر توسط دانشمندان علم داده؛ برای مثال zenodo.org در ۳۱ مارس ۲۰۲۰ یک دیتاست ۳.۵ گیگابایتی را از توییت‌های کووید-۱۹ منتشر کرد.

آن‌چه در این میان بیش از هر چیزی توجه را به خود جلب می‌کند، این میزان از توجه به داده‌های عمومی است و نه قشری خاص. درحالی که از مدت‌ها قبل فراخوان‌های گوناگونی توسط کتابخانه‌های مختلف جهان مبنی بر ثبت و ارسال خاطره‌های عموم مردم از رویدادهای کرونایی منتشر شد، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در روز دوشنبه (بیست و یکم مهرماه) شیوه‌نامه ثبت تجربه‌های کرونایی فرهیختگان را اعلام کرد که بر مبنای آن، در مصاحبه‌هایی تقریبا ۲۰ تا ۶۰ دقیقه‌ای براساس شیوه‌نامه مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، تجربه‌های فرهیختگان مستند می‌شود. به نظر می‌آید کتابخانه ملی برخلاف رویکرد اغلب کتابخانه‌های جهان به دریافت اطلاعات از خواص بسنده کرده است. اما آیا تنها مصاحبه با خواص می‌تواند معیار ثبت تاریخ برای آینده و حتی حال باشد؟ 

در این‌جا برخی از تجربیات دیگر کتابخانه‌های جهان در ثبت داده‌ها و اطلاعات از دوران کرونا را بررسی می‌کنیم. 

پروژه خاطرات کرونایی‌ در کتابخانه نیویورک

چندی پیش کتابخانه عمومی شهر نیویورک در پروژه‌ای از مردم خواست تا خاطرات خود از همه‌گیری کرونا را برای حفظ، نگهداری و تحقیقات آینده برای این کتابخانه ارسال کنند. این کتابخانه که از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های جهان است و در سال ۱۸۹۵ میلادی تأسیس شده‌، در توضیحی درباره «پروژه خاطرات همه‌گیری (Pandemic Diaries Project)» نوشته است: کتابخانه عمومی نیویورک همیشه متعهد به حفظ و در دسترس قرار دادن داستان‌هایی است که تاریخ ما را شکل می‌دهد تا مردم امروز و نسل بعدی پژوهشگران، دانشجویان و آفرینندگان بتوانند دنیای ما و یکدیگر را بهتر درک کنند. ما در حال حاضر یک لحظه موثر در تاریخ خود را تجربه می‌کنیم و می‌خواهیم داستان شما را بشنویم و حفظ کنیم.

«پروژه خاطرات همه‌گیری (Pandemic Diaries Project)» از شما دعوت می‌کند که از طریق فرم آنلاین، صوت‌ ضبط‌شده خودتان یا عزیزتان را که داستان‌های شخصی‌‍‌شان در مورد زندگی در میان همه‌گیری کووید-۱۹ را تعریف می‌کنند، ارسال کنید. این خاطرات صوتی در کتابخانه‌ عمومی نیویورک، از کتابخانه‌های تحقیقاتی مشهور جهان ساختمان Stephen A. Schwarzman، مرکز Schomburg، و کتابخانه عمومی هنرهای نمایشی نیویورک حفظ ‌شده و در دسترس پژوهشگران آینده، روزنامه‌نگاران، دانشجویان و عموم مردم قرار می‌گیرد.

«پروژه خاطرات همه‌گیری (Pandemic Diaries Project)» به دنبال بازتاب تمام موضوعات است؛ از جمله: خانواده‌ها، والدین، آموزش و پرورش، موسسه‌های فرهنگی، تجارت و کار، زندگی در قرنطینه، هنر و ادبیات، سازمان‌های اجتماعی، رکود اقتصادی، مراقبت‌های بهداشتی، بیمارستان‌ها، کمک متقابل، اعتراض‌ها به بی‌عدالتی نژادی و ... . 

«شما بخش قابل دسترسی از سوابق تاریخی خواهید بود»

همچنین کتابخانه‌های دانشگاه ویلیام و مری (که پس از دانشگاه هاروارد قدیمی‌ترین دانشگاه ایالات متحده آمریکا است) در فراخوانی با عنوان «مستندسازی زندگی در طی کووید-۱۹» از مردم ویلیامزبرگ و اعضای خود خواسته است تا خاطرات خود را از این دوران در اختیار آنان قرار دهند. 

در فراخوان این پروژه آمده است: در همین حال که همه ما با واقعیت‌های جدید تحمیل‌شده با کووید-۱۹ سازگاری پیدا می‌کنیم، کتابخانه‌های ویلیام و مری از همه اعضا و جامعه بزرگ ویلیامزبرگ دعوت می‌کنند تا صدای خود را به کلکسیون ویژه اضافه کنند. ما از ارسال انواع بازتاب‌های شخصی برای افزودن به بایگانی فیزیکی و دیجیتالی در مرکز تحقیقات کلکسیون‌های ویژه کتابخانه Swem استقبال می‌کنیم.

تجربه شما فقط همین است - شما - و نحوه ضبط آن به خود شما بستگی دارد! با خیال راحت خاطرات خود را به هر روشی که انتخاب می‌کنید ثبت کنید و هر بخشی از تجربه خود را به اشتراک بگذارید. ایده‌ها شامل موارد زیر است: نثر، شعر، نقاشی، عکس، صوتی/ تصویری و ... .

خاطرات شما مهم است و تجربیات شما قسمت مهمی از تاریخ مشترک ما هستند. به عنوان بخشی از سوابق محفوظ در کلکسیون ویژه، مطالب شما بخش قابل دسترسی از سوابق تاریخی خواهد بود و به تحقیقات برای سال‌های آینده کمک می‌کند.