دریای اندیشه

مردم و مقامات آلمان در حالی وقایع انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا را دنبال می‌کنند که با توجه به تجربیات تلخ و شیرین خود از روسای جمهوری پیشین ایالات متحده، به پیروزی نامزدی خاص در این انتخابات تمایل دارند.

انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا علاوه بر مردم این کشور برای کشورهای دیگر از جمله رقبا و همپیمانان ایالات متحده از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این میان آلمانی ها به خاطر پیشینه روابط دوجانبه و نگرانی هایی که در دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» با آن مواجه شده اند، با حساسیت بیشتری نتیجه آن را دنبال می کنند.

هر چند اختلافات گسترده بین برلین و واشنگتن در سالهای اخیر، سیاست های سختگیرانه ترامپ در مواجهه با اتحادیه اروپا و رفتارهای نامعقول و اظهارات نابخردانه او، باعث شده مردم آلمان رقیب ترامپ را به وی ترجیح دهند، اما علاقه آلمانی ها به یک نامزد خاص در هر دوره انتخاباتی، به حافظه تاریخی و نحوه مناسبات دو کشور در دوره زمامداری جمهوری خواهان و دموکرات ها باز می گردد.

حافظه تاریخی مثبت آلمانی ها از روسای جمهوری دموکرات

مناسبات برلین و واشنگتن از زمانی جدی شد که آلمان غربی در منازعات قدرت پس از جنگ جهانی دوم بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در جبهه غرب قرار گرفت. آمریکایی ها برای جلوگیری از درغلتیدن آلمان غربی به دامان بلوک شرق، حمایت های سیاسی و اقتصادی خود را متوجه این کشور کردند و طرح کمک اقتصادی موسوم به «مارشال» در همین راستا بود.

این طرح علاوه بر آلمان، به بسیاری از کشورهای اروپای غربی کمک کرد تا اقتصاد خود را پس از جنگ بازسازی کنند. ایالات متحده و تیم سیاست خارجی وقت آن، در مسیر خلق جهان پس از جنگ، درصدد حذف عوامل بروز دو جنگ جهانی و معضلات اقتصادی ناشی از آن و نیز جلوگیری از گسترش کمونیسم بودند.

در مارس ۱۹۴۷، «هری ترومن» رییس‌جمهوری وقت ایالات متحده از حزب دموکرات نظرات خود را که به «دکترین ترومن» معروف گردید، ارائه داد. طبق این دکترین، ایالات متحده کوشید که به کمک کشورهای اروپای غربی یک بلوک ایدئولوژیک در مقابل اتحاد شوروی و علیه کمونیسم به وجود آورد و مانع از گسترش و نفوذ آن گردد. با این حال وخامت اوضاع اقتصادی کشورهای اروپای غربی و از بین رفتن بسیاری از زیرساخت‌های اقتصادی این کشورها عملا حکم می‌کرد که ابتدا اوضاع نابسامان اقتصادی این کشورها سروسامان داده شود. به همین منظور، «جورج مارشال» وزیر امور خارجه وقت آمریکا در پی مطالعاتی که در مورد اوضاع اروپای پس از جنگ به عمل آورد، طرحی ریخت که طی ۳ الی ۴ سال، آمریکا کمک‌های غذایی و دیگر ملزومات اساسی را در اختیار کشورهای اروپایی قرار دهد تا این کشورها بتوانند از خسارات ناشی از جنگ تا حدودی بهبود یافته و روی پای خود بایستند.

این کمک و حمایت اقتصادی موجب شد آلمان به فاصله کوتاهی پس از جنگ، از کشوری جنگ زده و ویران به کشوری توسعه یافته و قدرت بزرگ اقتصادی در اروپا تبدیل شود. از این رو نسل های پس از جنگ در آلمان، همواره خود را مدیون حمایت های آمریکا دانسته به ویژه نسبت به دموکرات ها حس خوبی دارند. شاید بتوان گفت بیشترین حس دوستی و نزدیکی بین آلمانی ها و آمریکایی ها در بحبوحه جنگ سرد و در زمان ریاست جمهوری کندی دموکرات به وجود آمد.

«جان اف کندی» رئیس جمهوری دموکرات آمریکا تقریباً ۶۰ سال پیش در سفری به برلین خطاب به جمعیتی که پرشور تشویقش می‌کردند و در خیابانهای مجاور جمع شده بودند، گفت: "من یک برلینی هستم". این جمله معروفترین جمله ای است که آلمانی ها از زبان یک زمامدار آمریکایی شنیده و به یاد سپرده اند. این اظهارات در اولین سفر یک رئیس‌جمهوری آمریکا پس از ساخته شدن دیوار برلین توسط اتحاد جماهیر شوروی، موجب دلگرمی آلمانی ها بود و به آنها اطمینان می داد که در رقابت و رویارویی با فشارهای اقتصادی و سیاسی بلوک شرق، آمریکا در کنارشان ایستاده است.

چنین حسی از دوستی و همکاری را آلمانی ها یکبار دیگر با پیروزی «باراک اوباما» در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۸ آمریکا تجربه کردند. یکی از وقایع مهم در مبارزات انتخاباتی اوباما، سفر او به برلین و سخنرانی اش برای صدها هزار آلمانی بود که برای شنیدن سخنانش از مناطق مختلف کشور به پایتخت آمده بودند.

در این سفر نامزد انتخابات ریاست جمهوری از حزب دموکرات حرف‌های زیادی زد که جمعیت حاضر مشتاق شنیدن آن بود. اوباما تاکید کرد که اروپا و آمریکا از یکدیگر فاصله گرفته اند و او آمده است تا آنها را بار دیگر به یکدیگر نزدیک کند. اوباما با اشاره به برچیده شدن نظام دوقطبی جهان پس از فروپاشی دیوار برلین تاکید کرد که با دیوارهای جدید نیز باید همین کار را کرد. سخنرانی اوباما در برلین در واقع اولین صحنه مقبولیت او در خارج از آمریکا و نویدبخش روابط خوب دو کشور پس از پیروزی او در انتخابات بود.

آلمانی ها همواره نگران روی کار آمدن ترامپ

برخلاف انتخابات دو دوره پیش ریاست جمهوری آمریکا، مردم آلمان در دوره پیشین یک نگرانی بزرگ داشتند و آن احتمال روی کار آمدن فردی به نام «دونالد ترامپ» درکاخ سفید بود. نتایج یک نظرسنجی که در آبان ۹۵ منتشر شد نشان داد بیش از یک سوم مردم آلمان معتقدند اگر "دونالد ترامپ،" نامزد جمهوری خواه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز شود، به روابط آمریکا و آلمان ضربه ای جدی وارد خواهد شد. تا آن روز آلمان یکی از بزرگترین شرکای تجاری-اروپایی آمریکا و همچنین ششمین بازار بزرگ برای صادرات آمریکا محسوب می شد و روابط دو کشور از زمانی که آمریکا به بازسازی آلمان پس از جنگ جهانی دوم کمک کرد تا به آن روز در اوج خود بود.

همچنین نتایج یک نظرسنجی دیگر که بوسیله سازمان "امنید" انجام شد نشان داد ۷۷ درصد آلمانی ها نگرانند که پیروزی ترامپ در انتخابات به روابط آمریکا و کشورشان ضربه وارد کند. این درحالی بود که ۶۷ درصد آلمانی ها اعلام کردند اگر «هیلاری کلینتون» نامزد دموکرات در انتخابات آمریکا پیروز شود، هیچ تغییری در روابط دو کشور ایجاد نخواهد شد.

در همین حال «یوآخیم گاوک» رئیس جمهور آلمان و کشیش ضد کمونیست سابق نگرانی خود را از این مسئله ابراز کرد و گفت: آنچه باعث نگرانی ما می شود غیرقابل پیش بینی بودن اوست. نمی توان گفت شاهد چه اتفاقاتی از جانب دونالد ترامپ پس از پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا خواهیم بود.

از جمله نگرانی های اصلی آلمانی ها از پیروزی ترامپ در انتخابات در خصوص موضع وی در قبال روسیه و تصمیم او برای خروج آمریکا از ناتو بود. با گذشت زمان و اقدامات و سیاست های دولت ترامپ، مشخص شد که نگرانی آلمانی ها بی دلیل نبود و نام این کشور در میان کشورهایی قرار گرفت که از پیروزی ترامپ آسیب دیدند.

شاید آمریکا برای کسانی که پس از جنگ جهانی دوم در آلمان متولد شدند نمونه‌ای عالی از آزادی و دموکراسی بود. اما مطمئنا این حس با ترامپ به پایان رسید. در حال حاضر دونالد ترامپ که زمانی ادعا می کرد «آنگلا مرکل» او را شیفته خود کرده است، طرفداران زیادی در آلمان ندارد. این موضوع در تحقیق اخیر مرکز تحقیقات پیو نیز نشان داده شده که آلمانی ها به طور خاص نظر خوبی در مورد رئیس جمهوری آمریکا ندارند.

نظرسنجی یوگاو که در تاریخ ۱۵ سپتامبر تا چهارم اکتبر (۲۵شهریور تا ۱۳مهر) از هر هزار شهروند کشور اروپایی تهیه شده نشان می‌دهد نه تنها در آلمان، بلکه اروپایی‌ها به رغم اینکه نامزد دموکرات‌ها را خیلی خوب ارزیابی نمی‌کنند یا شناخت زیادی از او ندارند، به شدت مشتاق پیروزی بایدن هستند.

طبق نتایج این نظرسنجی، ۸۰ درصد از شرکت کنندگان در دانمارک، ۷۱ درصد در آلمان، ۶۴ درصد در فرانسه، ۶۱ در انگلیس خواهان پیروزی بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا هستند. در ایتالیا نیز ۵۸ درصد از شرکت کنندگان خواهان پیروزی بایدن و تنها ۲۰ درصد خواهان حضور مجدد ترامپ در کاخ سفید هستند.

این نگاه مختص مردم نیست و مقامات اروپایی نیز آشکارا ناخرسندی خود را از ترامپ ابراز کرده اند. از جمله «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان بارها ناخشنودی اش را از نگرش انکارآمیز دونالد ترامپ نسبت به ناتو ، خروج از توافق نامه تغییرات اقلیمی پاریس و رد توافق هسته ای ایران نشان داده است.

همچنین «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان با بیان این که روابط فراآتلانتیکی با ورود دونالد رامپ به کاخ سفید پیچیده‌تر شده است، تاکید می کند انتظار ندارد با پیروزی احتمالی نامزد حزب دموکرات در انتخابات آمریکا همه چیز "دوباره خوب" شود.

تغییر نگاه آلمانی ها به آمریکا در دوره ترامپ

در برلین از کسی پوشیده نیست که دولت آلمان برای برقراری سطح کنونی همکاری با دولت ترامپ چه چالش‌ بزرگی پیش رو داشته است. با وجود این مرکل مدت زیادی با کاخ سفید سر و کار نخواهد داشت چرا که آلمان هم در انتظار انتخابات مهمی است.

«نوربرت روتگن» رئیس کمیته امور خارجه آلمان و یکی از نامزدهایی که امیدوار است جای خانم مرکل را در سال آینده بگیرد می‌گوید: «چهار سال ریاست جمهوری ترامپ به این معنی بوده که همه چیز از جمله وجود ناتو و پیش‌بینی پذیری سیاست خارجی آمریکا به شکلی بنیادین زیر سوال رفته است. این دوره ریاست جمهوری گسستی است که از جنگ جهانی دوم ندیده‌ایم.» او مانند بسیاری دیگر در برلین نگران است که یک دوره دیگر ریاست جمهوری دونالد ترامپ، صدمات جبران ناپذیری به روابط این دو کشور دو سوی اقیانوس اطلس بزند.

روتگن می‌گوید: «من کاملاً متقاعد شده‌ام که چهار سال دیگر ریاست جمهوری ترامپ نه تنها یعنی "روز از نو روزی از نو" بلکه هر آنچه را که در این مدت تجربه کرده ایم هم شتاب خواهد داد. ترامپ بدون فشار برای انتخاب مجدد، دیگر قید و بند و مهاری نخواهد داشت.»

زمانی که رئیس جمهوری آمریکا کشوری را که مدت‌ها متحد و شریک تجاری و نظامی آلمان بود، هدف انتقاد شدید و مستمر قرار داد، بسیاری در برلین شگفت زده شدند. دو کشور بر سر هزینه‌های دفاعی، مازاد تجاری آلمان با ایالات متحده و ساخت خط لوله بحث برانگیز  "نورد استریم ۲" اختلاف نظر جدی دارند. آلمان در حال افزایش هزینه‌های نظامی خود است اما هنوز با پرداخت معادل ۲ درصد  تولید ناخالص داخلی خود به صندوق بودجه ناتو فاصله دارد. خط لوله بحث برانگیز  انتقال گاز از روسیه نیز می‌تواند  میزان گازی صادراتی این کشور به اروپا را از طریق آلمان دو برابر کند.

اما از میان موارد اختلاف تصمیم دونالد ترامپ برای کاهش تعداد نیروهای مستقر در آلمان، شاید قوی ترین نماد از نزول روابط دو طرف باشد. «ولفگانگ ایشینگر» سفیر سابق آلمان در واشنگتن و رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ می‌گوید تا زمانی که نیروهای آمریکایی در خاک اروپا مستقر باشند، مکان واقعی پایگاهشان چندان اهمیتی ندارد اما مساله «متاسفانه اعتمادی است که در این زمینه از بین رفته است».

او هشدار می‌دهد که حتی پیروزی «جو بایدن» هم که مشاور سیاست خارجی‌اش از بازبینی تصمیم خروج نیروهای آمریکایی از آلمان خبر داده ممکن است رابطه رویایی این دو کشور را باز نگرداند چرا که هنوز اختلافات ملی در مورد مسائلی جدی مانند تغییرات آب و هوایی ، روسیه و چین باقی خواهند ماند.

با این حال، بیشتر مقام‌ها در برلین انتظار دارند این پیروزی احتمالی می‌تواند شرایط سیاسی ساده‌تری را برای مذاکره و مانور دیپلماتیک فراهم کند. سفیر ایشینگر در مهم دانستن انتخابات آمریکا برای آلمان تنها نیست.

او می گوید: "دشواری‌هایی که در سه سال و نیم گذشته تجربه کرده‌ایم ، زنگ بیدارباش مفیدی برای آلمان بوده تا تامل درباره مسئولیت‌های خود را آغاز کند."

برلین به چهار سال دیگر از ریاست جمهوری دونالد ترامپ علاقه‌ای ندارد. اما صرف نظر از نتیجه انتخابات ایالات متحده، این احساس هم قدرت گرفته: آلمانی که برای مدت طولانی آمریکا را هم تیمی خود می‌دانست، ممکن است به تنظیم برنامه بازی‌اش نیاز داشته باشد.

لزوم استقلال عمل آلمان و اروپا در برابر آمریکا

به گفته «پیتر بیر» هماهنگ کننده مناسبات فرا آتلانتیک دولت آلمان، سیاست خارجی آلمان در قبال آمریکا باید در آینده با شدت بیشتری عمل کند. وی در گفتگو با نشریه «زاربروکر سایتونگ» گفت: به طور کلی ، ما باید در سیاست خارجی و امنیتی قوی تر و با اعتماد به نفس بیشتری ظاهر شویم. این همان چیزی است که متحدان در اروپا و آمریکای شمالی انتظار دارند.»

بیر همچنین تأکید کرد که اگر دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در اوایل ماه نوامبر پیروز شود ، قوی نگه داشتن اتحاد با واشنگتن دشوارتر خواهد بود. اما حتی در زمان ریاست جمهوری بایدن ، «آلمان مسئولیت تصمیم گیری و رهبری بیشتری خواهد داشت». این سیاستمدار حزب دموکرات مسیحی (CDU) افزود: هر کسی که پس از انتخابات فدرال در یک سال آینده ریاست وزارت خارجه را بر عهده دارد باید بداند که ما باید در این راه بیشتر قدم برمی داریم.

بیر خواستار کارآیی و قدرتمندتر کردن سیاست خارجی و امنیتی و همچنین همکاری اقتصادی شد.«ما به یک شورای امنیت ملی نیاز داریم که این زمینه ها را هماهنگ کند. این اقدام دیگر نمی تواند به تعویق بیفتد ، جهان برای این امر خیلی سریع در حال تغییر است.»

نکته اصلی در این است که سیاست های کلی اعلام شده از سوی ترامپ در مورد اروپا و آلمان، مورد حمایت سیاست گذاران ایالت متحده نیز هست. به عنوان مثال انتقاد از خط لوله انتقال گاز از روسیه به آلمان در ایالات متحده آمریکا منتقدان زیادی دارد. در کنگره هم جمهوری خواهان و هم دموکرات ها از تحریم ها برای جلوگیری از اجرای این پروژه حمایت می کنند. «جو بایدن» نیز به عنوان معاون رئیس جمهور پیشین ایالات متحده ، این خط لوله را 'یک معامله کاملاً بد برای اروپا' خوانده بود.

در مقاله ای که بایدن نظرات خود را در رابطه با روابط آینده با لهستان ذکر می کند، او شرایط خاصی را در مورد نورد استریم بیان می کند. از این رو با ادامه کار آغاز شده توسط دولت اوباما، رئیس جمهور بایدن تلاش خواهد کرد تا استقلال انرژی اروپا را تقویت کند. بنابراین او همچنان به مخالفت با این پروژه عنوان 'معامله ای کاملاً بد' ادامه خواهد داد.

بایدن همچنین می ترسد این خط لوله باعث افزایش وابستگی اروپا به منابع انرژی روسیه شود. با این حال مشخص نیست که چگونه دولت بایدن با این تحریم ها برخورد می کند، این اقدامات نه تنها علیه آلمان ، بلکه علیه شرکت های اروپایی است.

همانطور که نشریه «هاندلزبلات» آلمان گزارش می دهد ، این سوال که چگونه باید در آینده با نورد استریم ۲ روبرو شد ، بیشتر در تیم مشاوران بایدن مورد بحث قرار می گیرد. با این حال تصمیم به اعمال تحریم ها بعید است. در اصل ، بایدن قصد دارد روابط بین دو سوی اقیانوس اطلس را از سر بگیرد. ترامپ در زمان تصدی مسئولیت خود درگیری تجاری با اتحادیه اروپا را به اوج رساند و بارها تهدید به اعمال تعرفه های تنبیهی بر واردات خودرو کرد که این امر خصوصاً بر تولیدکنندگان آلمانی تأثیر می گذارد. در این رابطه «تونی بلینکن» مشاور بایدن اعلام کرده که می خواهد این «جنگ تجاری مصنوعی» را خاتمه دهد.

با این وجود، هماهنگ کننده روابط فرا آتلانتیک دولت آلمان نسبت به امیدواری بیش از حد به بهبود روابط آلمان و آمریکا در صورت شکست ترامپ در انتخابات هشدار می دهد. بیر می گوید در صورت پیروزی دموکرات ها ، ارتباطات بهبود می یابد و احترام و دوستی بیشتر احساس می شود. با این وجود بسیاری از اختلافات سیاسی به راحتی قابل حل نیستند.

اختلافات در مورد مبادلات تجاری نیز باید همچنان ادامه داشته باشد و همچنین تقاضای آمریکا برای تحقق هدف دو درصدی ناتو موجه است. در این بین ترامپ واقعیت هایی را ایجاد کرده است که به همین راحتی نمی توان آنها را برگرداند.

شاید از همین روست که وزیر امور خارجه آلمان تاکید می کند که به زودی باید نحوه برخورد و مواجهه اروپا با آمریکا باید تغییر کند. به اعتقاد وی بدون توجه به اینکه چه کسی در این انتخابات پیروز شود، اروپایی ها باید موضع قاطع تری در قبال واشنگتن اتخاذ کنند. زیرا انفعال آنها در سالهای اخیر موجب شده که از رابطه با آمریکا رنج ببرند.