دریای اندیشه

مریم عریزی

زباله‌گردی کودکان یکی از معضلات اجتماعی است که در بسیاری از جوامع، به‌ویژه در مناطق فقیرنشین شهری و روستایی، به چشم می‌خورد. این پدیده تلخ، بازتابی از نابرابری اجتماعی، فقر و بی‌عدالتی است. در استان هرمزگان نیز، که برخی مناطق آن با مشکلات اقتصادی و اجتماعی دست‌به‌گریبان هستند، این معضل به‌شکل قابل‌توجهی دیده می‌شود. کودکان به‌جای تجربه دوران کودکی، تحصیل و بازی، به زباله‌گردی روی می‌آورند تا برای تأمین نیازهای اولیه زندگی خود و خانواده‌هایشان تلاش کنند.
دلایل اصلی زباله‌گردی کودکان
فقر اقتصادی: فقر اقتصادی اصلی‌ترین عامل زباله‌گردی کودکان است. بسیاری از خانواده‌های کم‌درآمد یا بی‌درآمد، قادر به تأمین نیازهای اولیه زندگی نیستند. در چنین شرایطی، کودکان مجبور به ترک مدرسه و کمک به معیشت خانواده می‌شوند. در هرمزگان، به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای شهر بندرعباس یا روستاهای دورافتاده، خانواده‌ها از منابع درآمدی پایدار برخوردار نیستند و کودکان را به‌عنوان نیروی کار ارزان به کارهای سخت و طاقت‌فرسا می‌فرستند.
بیکاری والدین: بیکاری یکی دیگر از عوامل اساسی است. در بسیاری موارد، والدین به‌دلیل نبود شغل یا مهارت‌های کافی برای اشتغال، منبع درآمدی ندارند و از کودکان برای کسب درآمد استفاده می‌کنند. در مناطق صنعتی هرمزگان که نرخ بیکاری بالاست، این موضوع به‌ویژه برجسته‌تر است.
 نبود حمایت‌های اجتماعی: کمبود خدمات حمایتی مانند کمک‌های مالی، آموزش رایگان، بیمه سلامت و برنامه‌های توانمندسازی خانواده‌ها، عامل مهم دیگری در گسترش این پدیده است. خانواده‌هایی که دسترسی به چنین خدماتی ندارند، در تلاش برای بقا، کودکان خود را به کارهای خطرناک و کم‌درآمد می‌فرستند.
مهاجرت و حاشیه‌نشینی: مهاجرت از روستاها به شهرهای بزرگ، به‌ویژه بندرعباس، باعث شکل‌گیری محله‌های حاشیه‌نشین شده است. مهاجران و حاشیه‌نشینان اغلب در شرایط نامناسب زندگی می‌کنند و دسترسی محدودی به منابع اقتصادی، آموزشی و بهداشتی دارند. کودکان این خانواده‌ها، به‌دلیل فقر و عدم دسترسی به امکانات، به زباله‌گردی روی می‌آورند.
اثرات زباله‌گردی بر کودکان
سلامت جسمی: کودکان زباله‌گرد روزانه با مواد آلوده، زباله‌های خطرناک و عفونت‌زا سروکار دارند. بریدگی‌ها، زخم‌ها، مسمومیت‌ها و بیماری‌های عفونی، بخشی از خطراتی است که آن‌ها را تهدید می‌کند. در هوای گرم هرمزگان، کار در فضای باز نیز مشکلاتی مانند گرمازدگی و کم‌آبی بدن را تشدید می‌کند. سلامت روانی
کودکان زباله‌گرد معمولاً با انگ اجتماعی و تحقیر روبه‌رو می‌شوند. احساس ناامیدی، بی‌ارزشی و شرمندگی، آن‌ها را از نظر روانی آسیب‌پذیر می‌کند. این کودکان اغلب از اضطراب، افسردگی و ترس رنج می‌برند و به‌دلیل شرایط کاری سخت، از دوران کودکی خود لذت نمی‌برند.
 محرومیت از آموزش: کار مداوم مانع از تحصیل کودکان می‌شود. بسیاری از کودکان زباله‌گرد در سنین پایین مدرسه را ترک می‌کنند و از آموزش ابتدایی نیز محروم می‌مانند. این موضوع آینده آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده و چرخه فقر را تداوم می‌بخشد.
خطرات اجتماعی
کودکان زباله‌گرد در معرض خشونت، سوءاستفاده و استثمار قرار دارند. این کودکان به‌راحتی قربانی شبکه‌های بزهکاری و قاچاق انسان می‌شوند. نبود نظارت و حمایت از آن‌ها، خطراتی جدی را به‌همراه دارد.
راهکارهای مقابله با زباله‌گردی کودکان
برای رفع این معضل، نیاز به همکاری دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد و جامعه وجود دارد. راهکارهای زیر می‌تواند در کاهش این پدیده مؤثر باشد:
تقویت برنامه‌های حمایتی: ایجاد برنامه‌های حمایتی مالی، آموزشی و بهداشتی برای خانواده‌های فقیر و آسیب‌پذیر ضروری است. دولت باید با تخصیص بودجه‌های ویژه، خانواده‌ها را در تأمین نیازهای اولیه یاری کند. سازمان‌های مردم‌نهاد نیز می‌توانند با ارائه خدمات رایگان مانند آموزش، مشاوره و کمک‌های غذایی، نقش مؤثری ایفا کنند.
آموزش رایگان و اجباری: تحصیل رایگان و اجباری برای همه کودکان، گامی حیاتی در جلوگیری از زباله‌گردی است. باید امکانات آموزشی باکیفیت، حتی در مناطق محروم، فراهم شود. در هرمزگان، توسعه مدارس در روستاها و محلات حاشیه‌ای و ارائه خدمات حمایتی مانند تغذیه رایگان، لباس مدرسه و سرویس رفت‌وآمد، می‌تواند کودکان را به تحصیل تشویق کند.
ایجاد شغل برای والدین: یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش زباله‌گردی کودکان، ایجاد شغل‌های پایدار برای والدین است. دولت می‌تواند با سرمایه‌گذاری در صنایع محلی، کشاورزی و مشاغل خرد، خانواده‌ها را توانمند کند. ارائه وام‌های کوچک و آموزش مهارت‌های شغلی به خانواده‌ها نیز می‌تواند در این زمینه مفید باشد.
مبارزه با استثمار کودکان: اجرای قوانین سخت‌گیرانه علیه کار کودک ضروری است. دولت باید با نظارت دقیق بر کارگاه‌ها، مراکز بازیافت و محیط‌هایی که کودکان در آن‌ها کار می‌کنند، از استثمار آن‌ها جلوگیری کند. برخورد قانونی با افرادی که کودکان را به کارهای خطرناک وادار می‌کنند، اهمیت بالایی دارد.
 آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی: اطلاع‌رسانی درباره پیامدهای زباله‌گردی کودکان و اهمیت تحصیل آن‌ها، می‌تواند خانواده‌ها را از فرستادن کودکان به این کار بازدارد. رسانه‌ها و نهادهای آموزشی باید نقش فعالی در فرهنگ‌سازی ایفا کنند.
مشارکت جامعه: مردم می‌توانند با مشارکت در کمپین‌های اجتماعی، کمک‌های مالی یا داوطلبانه، نقش مهمی در کاهش این معضل داشته باشند. جمع‌آوری کمک برای تأمین نیازهای تحصیلی کودکان یا حمایت از خانواده‌های آسیب‌پذیر، نمونه‌هایی از این مشارکت‌هاست.
درخواست برای تغییرات بزرگ‌تر
برای حل ریشه‌ای مشکل زباله‌گردی کودکان در هرمزگان، نیاز به اقدامات گسترده و هماهنگ است. مسئولان محلی باید با افزایش بودجه‌های حمایتی و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای در مناطق محروم، شرایط زندگی خانواده‌ها را بهبود بخشند. همچنین، تقویت سیستم آموزشی، بهداشت عمومی و اشتغال‌زایی، گام‌های اساسی در این مسیر است.
از مردم و نهادهای غیرانتفاعی نیز انتظار می‌رود که با ایجاد کمپین‌های حمایتی و کمک‌های مستقیم به خانواده‌های فقیر، نقش فعالی در این زمینه ایفا کنند
زباله‌گردی کودکان نمادی از نابرابری اجتماعی و اقتصادی در جامعه است. این معضل نه‌تنها سلامت جسمی و روانی کودکان را تهدید می‌کند، بلکه آینده آن‌ها و جامعه را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برای پایان‌دادن به این پدیده، نیاز به همکاری همه‌جانبه بین دولت، جامعه و نهادهای غیردولتی وجود دارد. تنها با تلاش مشترک می‌توان آینده‌ای بهتر و انسانی‌تر برای کودکان رقم زد.